ساخت مجتمع پنج کیلومتری پتروشیمی در منطقه حفاظت شده میانکاله با کاوش وزیر کشور در سفر به استان مازندران آغاز شد اما ششم فروردین ماه اعلام شد که رئیس جمهور دستور توقف این پروژه تا رعایت ملاحظات زیست محیطی را صادر کرده است. تکمیل شدند. منطقه حفاظت شده میانکاله با ساخت و ساز صنعت پتروشیمی با افزایش آلودگی مواجه خواهد شد. موضوع مهم البته وضعیت خود تالاب هاست. میزان آب ورودی به تالاب میانکاله به دلیل خشکسالی و کمبود آب ورودی بسیار کم است. در طول سه دهه گذشته سطح دریا (سطح دریا) در دریای خزر حدود 2 متر و سطح دریا حدود 15000 کیلومتر مربع کاهش یافته است.
این امر بر جوامع ساحلی، محیط زیست و خلیج‌های دریایی مهم تأثیر گذاشته است. برای ارزیابی اثرات تغییر خط ساحلی و برای ارزیابی مناطق آسیب‌پذیر زمین، سطح آب دریا با استفاده از جریان ورودی کل رودخانه‌های تغذیه‌کننده و بارندگی و تبخیر در دریا مدل‌سازی شد. مناطق مختلف دریای خزر به تغییرات بارندگی، تبخیر و ورودی کل حساس هستند: 25000 کیلومتر مربع از دریا به طور بالقوه در برابر نوسانات خشکسالی در سطح دریا آسیب پذیر است که 2 درصد آن در سواحل ایرانیت محافظت نشده است. سطح دریا در دریای خزر به تبخیر حساس است و به عنوان مثال کاهش 1 میلی متری میانگین بارندگی خالص سالانه منجر به کاهش 1875 کیلومتر مربعی سطح دریا می شود، در حالی که کاهش یک کیلومتر مکعبی به میانگین ورودی سالانه منجر به کاهش می شود. کاهش 1400 کیلومتر مربعی در سطح دریا انجام شده است.
این نتایج را می توان برای ارزیابی تغییرات آتی در سطح دریا و منطقه دریا به دلیل فعالیت های انسانی و تغییرات آب و هوایی مورد استفاده قرار داد. از جمله چالش های اصلی زیست محیطی دریای خزر می توان به افزایش سطح آب، آلودگی محیط زیست، ورود گونه های عجیب و غریب به دریای خزر و تخریب مخازن گیاهی اشاره کرد. این چالش ها کشورهای ساحلی را وادار به انعقاد کنوانسیون چارچوب محیط زیست دریایی دریای خزر در سال 2003 کرد.دریای خزر بزرگترین آب محصور در خشکی در سواحل روسیه، ایران، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان است که همگی جز یکی از کشورهای سابق هستند. اتحاد جماهیر شوروی اگرچه آنها از نظر اندازه، جمعیت، ترکیب قومیتی و ایدئولوژی سیاسی تفاوت های چشمگیری دارند، اما منافع مشترک آنها در به حداکثر رساندن ثروت انرژی قابل توجه حوضه خزر و رسیدگی موفق به مسائل زیست محیطی مؤثر بر اکتشاف، تولید، پالایش و غیره است.
موضوع امنیت زیست محیطی منابع انرژی کمیاب در هیچ کجا پیچیده تر از حوضه خزر نیست، جایی که سایر متغیرهای محیطی بر اکتشاف، تولید و حمل و نقل نفت و تولید محصولات پتروشیمی در این تنوع قومی، منطقه ای و سیاسی تأثیر می گذارد. حوضه خزر منطقه ای با ذخایر بالقوه نفت است که در جنوب مناطق بی ثبات سیاسی واقع شده است. اگر چه ارقام موجودی را نمی‌توان بدون حفاری و اکتشاف بیشتر تأیید کرد، اما تحلیلگران موافق هستند که نفت خزر منبع قابل توجهی از نفت متعارف غیرخلیج است. برآوردهای ارزشمند ذخایر نفت قابل بازیافت بین 15 تا 35 میلیارد بشکه است. اینها مقادیر زیادی هستند، اما به 200 میلیارد بشکه تخمین زده شده که اغلب در گزارش های رسانه ها ظاهر می شود، نزدیک نیستند. این منابع در مقایسه با ارقام تولید منطقه ای حدود 3.5 میلیون بشکه در روز قابل توجه است، اما تنها نیمی از تولید نفت عربستان است. اما بر اساس اطلاعات موجود، دریای خزر جایگزین قابل اعتمادی برای ذخایر نفت و پتروشیمی و خلیج فارس نیست.
روسیه از طریق اتحاد جماهیر شوروی هژمونی منطقه ای طولانی دارد و از درآمدهای خط لوله سود می برد، اما با قدرت اقتصادی رو به رشد و استقلال کشورهای ناآرام در مرز جنوبی خود دست و پنجه نرم می کند. چین که یکی از فسیل های تحقیقاتی حوضه تاریم (حوضه رودخانه تاریم در سین کیانگ – غرب چین – و مساحتی حدود 1800 کیلومتر) تاریم است که نام ایرانی آن به معنی منطقه گرمسیری است و منطقه ای که اکنون سین کیانگ نامیده می شود. چین از دیرباز مهد رشد بوده و از دریای چین جنوبی رنج می برد و از ناآرامی در میان اقلیت های قومی غربی خود می ترسد. بر اساس منابع جنوب غرب آسیا و حوزه خزر. نگرانی های زیست محیطی بر تولید جهانی نفت تأثیر می گذارد.
در حوزه خزر، اکتشاف و تولید فرآورده های نفتی عمدتاً توسط شرکت های نفتی و بر اساس قوانین زیست محیطی کشورهای میزبان انجام می شود. نگرانی های زیست محیطی در تولید و حمل و نقل نفت و توسعه پتروشیمی ها در حوزه خزر گسترده شده است. افزایش سطح دریای خزر، تعیین ذخایر نفت و گاز، تولید و حمل و نقل را پیچیده کرده است. کاهش شیلات توجه عمومی را به صنعت نفت و سیاست های پیچیده جلب کرده است. در حمل و نقل نفت، موضوع محیط زیست در قلب تصمیمات مدیریت خط لوله قرار دارد. توانمندسازی اقتصادی و چالش های زیست محیطی قابل توجه را می توان به توسعه ذخایر بزرگ هیدروکربنی نسبت داد. استخراج از بستر دریای خزر از اوایل قرن نوزدهم در حال توسعه دائمی بوده است. اکتشافات اخیر ذخایر بزرگ نفت و گاز، عملیات حفاری را در تقریباً همه کشورهای ساحلی تقویت کرده است و کریدورهای انتقال انرژی عمدتاً برای بازارهای چین، روسیه و اروپا ایجاد شده است. احداث مجتمع پتروشیمی در سواحل دریای خزر می تواند باعث افزایش فعالیت های اقتصادی و اشتغال بومی شود، اما پیامدهای زیست محیطی در دریای خزر را نیز افزایش می دهد. همچنین نگرانی های قابل توجهی در مورد اثرات تغییر اقلیم بر آب خزر وجود دارد.
* چاپ شده در روزنامه اعتماد / 28 فروردین 1401