در دنیای پویای بازار بورس، تسلط بر مفاهیم و اصطلاحات آن یکی از عوامل اساسی برای موفقیت سرمایه‌گذاران است. آموزش بورس، به عنوان راهنمایی حیاتی برای کسانی که می‌خواهند به عمق دنیای سرمایه‌گذاری و بازار بورس وارد شوند، از اهمیت بسیاری برخوردار است. یکی از مفاهیم کلیدی که در آموزش بورس که تأثیر قابل توجهی در روند معاملات دارد، مفهوم حجم مبنا در بورس است. حجم مبنا در بازار بورس به تعیین مقدار حداقلی از معاملات برای تعیین قیمت پایانی یک سهم یا اوراق بهادار کمک میکند. این مفهوم، در جهت کنترل نوسانات بازار و جلوگیری از حرکات قیمتی غیرطبیعی و کاذب، نقش بسیار مهمی را ایفا میکند.
این مقاله بررسی میکند حجم مبنا چیست و چه مزایا و معایبی در معاملات بورسی دارد؟ همچنین فرمول حجم مبنا در بورس را بیان میکند تا به سرمایه گذاران در جهت رشد سرمایه کمک کند.
حجم مبنا چیست؟
مفهوم حجم مبنا در بورس به تعداد حداقل سهام یک شرکت یا یک سهم مشخص اشاره دارد که باید در طول یک روز معاملاتی، خرید و فروش شود تا قیمت آن سهم بتواند بر اساس حداکثر یا حداقل دامنه نوسان، افزایش یا کاهش پیدا کند.
این مفهوم به عنوان یکی از ابزارهای کنترلی در برابر نوسانات شدید قیمت سهام وضع می‌شود. هدف اصلی از تعیین حجم مبنا، کنترل نوسانات غیرمنطقی و جلوگیری از تغییرات ناگهانی و بیش از حد در قیمت سهام است.
وقتی حجم مبنا برای یک سهم تحقق می‌یابد، این به معنای این است که تعداد مشخص و معینی از آن سهم در بازار معاملاتی عرضه یا خریداری شده است که قادر به تحریک نوسانات قیمتی شود. با این کنترل و محدود کردن تعداد سهامی که معامله می‌شود، هدف از تعیین حجم مبنا ایجاد ثبات و پایداری در بازار سرمایه و تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران است.
در اصل، حجم مبنا یکی از ابزارهایی است که برای مدیریت نوسانات و جلوگیری از نوسانات نامنطقی در بازار سرمایه به کار می‌رود. برای مشاهده حجم مبنا سهام نیز می توان به سایت www.tsetmc.ir مراجعه کرد.
تاریخچه حجم مبنا
حجم مبنا در بازار سرمایه، به عنوان یک ابزار کنترلی و محدودکننده در معاملات سهام و تنظیم نوسانات قیمت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تاریخچه مفهوم حجم مبنا در بورس در ایران به سال 1382 با تصمیمات و معرفی این ابزار توسط دکتر حسین عبده تبریزی، دبیرکل بورس ایران آغاز شد. دکتر حسین عبده تبریزی به عنوان دبیرکل بورس تصمیم به معرفی و پیاده‌سازی حجم مبنا در بازار سرمایه ایران گرفت. این تصمیم با هدف کاهش نوسانات غیرمنطقی و ایجاد یک چارچوب مشخص و آرام در معاملات سهام اعلام شد.
تا سال 1398، حجم مبنا فقط در بازار بورس ایران وجود داشت. اما در این سال، تصمیم به پیاده‌سازی حجم مبنا در بازار فرابورس نیز گرفته شد تا به شکلی مشابه در این بازار نیز نوسانات قیمتی را کاهش دهد و بازار را پایدارتر کند.
استفاده از حجم مبنا در بازار سرمایه ایران به منظور کاهش نوسانات ناشی از معاملات زیاد، کنترل هیجانات بازار و افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران صورت گرفته است. این ابزار به دلیل تأثیرات مثبت در کاهش نوسانات و تثبیت بازار، همچنان در این بازارها به عنوان یکی از ابزارهای کنترلی اصلی معاملات به کار می‌رود.
کاربرد حجم مبنا در بورس چیست؟
حجم مبنا یکی از ابزارهای مهم در بازار سرمایه است که برای کنترل نوسانات نامنطقی و ایجاد آرامش و استحکام در معاملات سهام استفاده می‌شود. کاربردهای حجم مبنا در معاملات بورسی عبارتند از:
- کنترل نوسانات: حجم مبنا به عنوان یک محدودیت معاملاتی، کنترل نوسانات غیرمنطقی در قیمت‌ها را فراهم میکند. با تعیین حداقل تعداد سهامی که باید معامله شود، این ابزار می‌تواند از فعالیت‌های نامناسبی که با هدف تحریک نوسانات قیمتی صورت می‌گیرد، جلوگیری کند.
- آرامش در بازار: با ایجاد یک چارچوب مشخص برای معاملات و محدود کردن فعالیت‌هایی که ممکن است باعث نوسانات ناپایداری در بازار شود، حجم مبنا به استحکام و آرامش در بازار کمک میکند. این امر می‌تواند اطمینان سرمایه‌گذاران را نسبت به پایداری بازار افزایش دهد.
- شناسایی سهام کمتر تقاضا: از طریق حجم مبنا می‌توان به شناسایی سهام کمتر تقاضا در بازار پرداخت. این امر به سرمایه‌گذاران کمک میکند تا از ورود به سهامی که تقاضای کمتری دارند و قیمت آن‌ها به سختی تغییر میکند، خودداری کنند.
- تنظیم معاملات: با تعیین حداقل تعداد سهام برای انجام معاملات، حجم مبنا باعث تنظیم معاملات می‌شود و ممکن است در کاهش معاملات زیاد در بازار و تضمین انجام معاملات متعادل و پایدار کمک کند.
- کاهش هیجانات غیرضروری: این ابزار می‌تواند از هیجانات غیرضروری و احساساتی معامله‌گران در بازار جلوگیری کند و به تعادل و آرامش در رفتار معامله‌گران کمک کند.
به طور کلی، حجم مبنا یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت و کنترل نوسانات بازار سرمایه است که به استحکام و پایداری بازار کمک میکند و سرمایه‌گذاران را در برابر ریسک‌های نامطلوب محافظت میکند.
تاثیرات حجم مبنا بر معاملات بورس
حجم مبنا به زبان ساده یکی از عوامل کنترلی در بازارهای مالی است که تأثیرات گسترده‌ای بر معاملات بورس دارد. تعیین حجم مبنا باعث تعیین حداقل تعداد سهامی می‌شود که باید در یک روز معامله شود تا قیمت اصلی سهم به‌طور واقعی تحت تأثیر قرار گیرد. این مفهوم با توجه به شرایط و نیازهای هر بازار ممکن است متغیر باشد و در بازار بورس ایران نیز به‌طور خاص به کنترل نوسانات قیمت کمک میکند.
تأثیرات حجم مبنا در معاملات بورس عبارت‌اند از:
- کنترل نوسانات: حجم مبنا در سهام مانع از وقوع نوسانات ناگهانی و غیرمنطقی در قیمت سهام می‌شود، زیرا با مشخص شدن تعداد معاملات مورد نیاز، تغییرات ناشی از معاملات کم سهامی کاهش می‌یابد.
- تضمین پایداری بازار: وجود حجم مبنا باعث اطمینان سرمایه‌گذاران از پایداری بازار می‌شود، زیرا آن‌ها می‌دانند که تغییرات قیمت به دلیل معاملات قابل توجهی رخ داده است.
- محدودیت‌هایی در بازار: برخی سرمایه‌گذاران ممکن است حجم مبنا را به‌عنوان یک محدودیت در روند طبیعی بازار دانسته و ترجیح می‌دهند قیمت‌ها بر اساس تقاضا و عرضه آزاد تعیین شوند.
تأثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی
قیمت پایانی در بازار بورس به معنای قیمت آخرین معامله‌ای است که در یک روز معاملاتی برای هر سهم صورت گرفته و به عنوان آخرین قیمت در آن روز ثبت می‌شود. این قیمت همچنین به عنوان قیمت شروع خرید و فروش در روز معاملاتی بعدی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از طرفی، حجم مبنا به تعداد حداقلی از سهام اشاره دارد که باید در طول یک روز معاملاتی برای هر سهم خرید و فروخته شوند تا قیمت پایانی دقیقاً برابر با میانگین وزنی قیمت‌های معاملات آن روز شود. به عبارت دیگر، این حجم مبنا مشخص میکند که چه تعداد سهام باید معامله شده باشد تا تغییرات قیمت پایانی سهم متناسب با معاملات روزانه باشد.
در صورتی که تعداد سهام معامله شده در یک روز کمتر از حجم مبنای آن سهم باشد، این به این معناست که معاملات آن روز کمترین تأثیری در تغییرات قیمت پایانی آن سهم داشته و نوسانات کمتری در قیمت آن مشاهده می‌شود. این وضعیت نشان دهنده این است که اطلاعات کمتری در قیمت‌گذاری نهایی سهم در آن روز تأثیر گذاشته است.
قوانین مربوط به حجم مبنا
قوانین حجم مبنا در بازار بورس و فرابورس، معمولاً بر اساس سرمایه شرکت‌ها تعیین می‌شود. در اینجا چندین قاعده و استثناء برای محاسبه حجم مبنا برحسب ارزش سرمایه و بازارهای مختلف بیان شده است:
برای شرکت‌های با سرمایه زیر ۲۰ هزار میلیارد ریال:
- بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد ریال: حجم مبنا برابر است با ۰.۰۰۰۴ درصد از کل سرمایه.
- کمتر از ۵۰ میلیارد ریال: حجم مبنا برابر است با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی.
- بیش از ۱۰۰ میلیارد ریال: حجم مبنا برابر است با ۱۰۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی.
برای شرکت‌های با سرمایه بیشتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال:
- بین ۵۰ تا ۱۲۰ میلیارد ریال: حجم مبنا همان ۰.۰۰۰۴ درصد محاسبه شده است.
برای بازار اول و دوم فرابورس:
- سرمایه زیر ۲۰ هزار میلیارد ریال: در بازه ارزش مبنای ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد ریال، حجم مبنا برابر با ۰.۰۰۰۴ درصد کل معاملات است.
- سرمایه بیش از ۲۰ هزار میلیارد ریال: در بازه ارزش مبنای ۵۰ تا ۱۲۰ میلیارد ریال، همان ۰.۰۰۰۴ درصد محاسبه می‌شود.
بازار پایه:
- پایه زرد: حداقل ارزش مبنا ۲۰ میلیارد ریال
- پایه نارنجی: حداقل ارزش مبنا ۱۰ میلیارد ریال
- پایه قرمز: حداقل ارزش مبنا ۵ میلیارد ریال
نحوه محاسبه حجم مبنا در بورس
حجم مبنا به زبان ساده یکی از مفاهیم مهم است که در رابطه با معاملات سهام مطرح می‌شود. این مفهوم نشان دهنده تعداد سهام یا حجم معاملاتی است که باید در یک روز معاملاتی انجام شود تا قیمت پایانی سهم محاسبه شود. نحوه محاسبه حجم مبنا در معاملات بورسی به شرح زیر است.
بر اساس قوانین مربوط به حجم مبنا، حجم مبنای شرکت‌های بورسی برابر با 0.0004 تعداد سهام شرکت است. یک شرکت را در نظر بگیرید با سرمایه ای کمتر از 20 هزار میلیارد ریال. برای محاسبه حجم مبنا تعداد سهام شرکت در 0.0004 ضرب می شود. عدد به دست آمده باید با قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه ضرب شود. در این صورت چند حالت وجود دارد:
- اگر عدد به دست آمده بین 50 میلیارد ریال و 100 میلیارد ریال باشد، حجم مبنا در روز شنبه برابر است با همان عدد به دست آمده از ضرب تعداد سهام شرکت در 0.0004.
- اگر عدد به دست آمده بیش تر از 100 میلیارد ریال باشد، حجم مبنا در روز شنبه برابر است با 100 میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه.
- اگر عدد به دست آمده کمتر از 50 میلیارد ریال باشد، حجم مبنا در روز شنبه برابر است با 50 میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه.
فرمول حجم مبنا در بورس نیز به صورت زیر است:
حجم مبنا = درصدی از تعداد کل سهام شرکت / 250 روز کاری
مزایا و معایب حجم مبنا سهام چیست؟
حجم مبنا در بازار بورس مزایا و معایب مختلفی دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.
مزایا:
- کنترل نوسانات: یکی از اصلی‌ترین مزایای حجم مبنا، کنترل نوسانات و جلوگیری از حرکات پرشیب و یک‌باره در روند قیمت‌هاست. این موضوع باعث استحکام و پایداری بازار می‌شود.
- جلوگیری از قیمت‌های کاذب: وجود حجم مبنا مانع از ایجاد قیمت‌های کاذب و تحریک‌های مصنوعی در بازار می‌شود و اطمینان می‌دهد که قیمت‌ها به تقاضا و عرضه واقعی وابسته باشند.
- کاهش نوسانات ناگهانی: با کنترل حجم مبنا، احتمال نوسانات شدید و ناگهانی در بازار کاهش می‌یابد که برای سرمایه‌گذاران می‌تواند بهترین روند قیمتی را ایجاد کند.
معایب:
- محدودیت‌ها در صف های خرید و فروش: حجم مبنا ممکن است باعث قفل شدن صف های خرید و فروش شود و در نتیجه، تعدادی از معاملات را متوقف کند یا آن‌ها را محدود کند.
- کاهش انعطاف‌پذیری بازار: وجود حجم مبنا ممکن است باعث کاهش انعطاف‌پذیری بازار شود و باعث گره‌های معاملاتی در شرایط بحرانی گردد.
- محدودیت‌ها برای سرمایه‌گذاران کوچک: برای سرمایه‌گذاران با سرمایه کم، وجود حجم مبنا ممکن است مانعی برای ورود به بازار و کسب سود گردد.
در کل، حجم مبنا در سهام مزایا و معایب خود را دارد و استفاده‌ی مناسب از این ابزار می‌تواند بازار را مطمئن‌تر و کنترل‌پذیرتر نماید، اما باید در نظر گرفت که ممکن است در شرایط خاص، این ابزار محدودیت‌هایی نیز به وجود آورد.
منظور از حجم مبنا ۱ چیست؟
قبل از تصویب قوانین جدید مرتبط با حجم مبنا، حجم مبنای شرکت‌های بورسی برابر با یک بود. این به این معنا بود که معاملات کوچک و بزرگ بر روی تعیین قیمت پایانی تأثیر می‌گذاشتند و قیمت‌ها براساس عرضه و تقاضا و میانگین وزنی تعیین می‌شدند.
اما در برخی موارد، همچنان می‌تواند حجم مبنا در معاملات بورسی برابر با یک در نظر گرفته شود. این شرایط شامل بروز گره اقتصادی، معاملات عمده یا بلوکه شده، لو رفتن اخبار خصوصی شرکت‌ها، دامنه نوسان در معامله برای سهام شرکت‌ها و توقف نماد به دلایل مختلف است.
جمع بندی
حجم مبنا در بورس به تعیین مقدار حداقلی از معاملات برای تعیین قیمت پایانی یک سهم یا اوراق بهادار کمک میکند. هدف مفهوم حجم مبنا در بورس کنترل نوسانات پرشیب و جلوگیری از حرکات قیمتی کاذب است. اصلی‌ترین مزایای حجم مبنا شامل کنترل نوسانات، جلوگیری از قیمت‌های کاذب و کاهش حرکات نوسانی یک‌باره در قیمت‌ها است.
حجم مبنا در معاملات بورسی در رسانه آموزشی مکتب تی وی به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی مورد آموزش قرار می‌گیرد تا سرمایه‌گذاران بهتر بتوانند از آن استفاده کنند.