تولید محصولات پلیمری تنها یک فرصت اقتصادی نیست، بلکه کلید نجات اقتصاد ایران از وابستگی به نفت، خامفروشی و تحریمها است. این رویکرد میتواند ارزش افزوده چشمگیر، اشتغال پایدار و مقاومتی بیبدیل در برابر شوکهای اقتصادی ایجاد کند.
اقتصاد ایران مدتهاست که در پیچوخم بحرانهای ساختاری، از جمله وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، آسیبپذیری فزاینده در برابر تحریمهای خارجی و چالشهای مزمن بیکاری و تورم دستوپنجه نرم میکند. این وضعیت، لزوم بازنگری اساسی در رویکردهای اقتصادی و حرکت به سمت مدلی پایدار و ارزشآفرین را بیش از پیش نمایان ساخته است. در این میان، صنعت پتروشیمی با تمامی پتانسیلهای نهفته و چشماندازهای توسعهمحور خود، همچون ستون فقراتی قدرتمند میتواند نقشی حیاتی در این تحول ایفا کند. با وجود ذخایر عظیم نفت و گاز که مزیت رقابتی بینظیری را برای کشور به ارمغان آوردهاند، اما رویکرد غالب خامفروشی، مانعی جدی بر سر راه شکوفایی کامل این صنعت و بهرهبرداری حداکثری از ظرفیتهای آن بوده است. مسیر رهایی از این دور باطل، نه در استخراج و فروش بیشتر منابع خام، بلکه در تکمیل زنجیره ارزش و تبدیل این مواد اولیه به محصولات پلیمری با ارزش افزوده بالا نهفته است. توسعه هدفمند تولید محصولات پلیمری، نه تنها یک فرصت طلایی، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای خروج اقتصاد ایران از بحرانها و تضمینکننده رشد پایدار و مقاومت در برابر تکانههای داخلی و خارجی به شمار میرود.
ایران در بازار پتروشیمی و پلیمر جهان: جایگاه فعلی و فرصتهای از دست رفته
صنعت پتروشیمی ایران، میراثی غنی از نیم قرن فعالیت و توسعه، با پتانسیلهای بینظیری که در دل خود جای داده، میتواند به موتور محرکهای قدرتمند برای اقتصاد کشور تبدیل شود. دسترسی به دومین ذخایر بزرگ گاز و سومین ذخایر بزرگ نفت در جهان، یک مزیت رقابتی استراتژیک و بیبدیل برای ایران در تأمین خوراک ارزان و پایدار مجتمعهای پتروشیمی فراهم آورده است. ظرفیت نصبشده عظیم صنعت پتروشیمی کشور، که اکنون از مرز ۱۰۰ میلیون تن در سال فراتر رفته، خود گواه زیرساختهای گسترده و توانمندیهای بالقوه این حوزه است. این تواناییها، در کنار تجربه طولانیمدت در تولید و صادرات انواع محصولات پتروشیمی، ایران را به یکی از بازیگران کلیدی در بازارهای جهانی تبدیل کرده است.
با این وجود، در کنار این نقاط قوت چشمگیر، چالشها و ضعفهای استراتژیکی نیز وجود دارد که مانع از بهرهبرداری کامل از این پتانسیلها شده است. یکی از بزرگترین و ریشهدارترین این چالشها، غلبه فرهنگ و رویه خامفروشی است. آمارهای تکاندهنده نشان میدهد که بیش از ۶۰ درصد از محصولات پلیمری ایران به صورت خام یا محصولات پایه با ارزش افزوده پایین صادر میشوند. این در حالی است که کشورهای توسعهیافته و حتی رقبای منطقهای، بخش عمدهای از خوراک پتروشیمی خود را به محصولات نهایی و با ارزش افزوده بالا تبدیل میکنند. این رویکرد، ایران را بیش از آنکه به یک صادرکننده محصولات با فناوری پیشرفته تبدیل کند، به عنوان عرضهکننده مواد اولیه در بازارهای جهانی معرفی کرده است.
علاوه بر خامفروشی، ظرفیتهای خالی و بلااستفاده در بخش پتروشیمی نیز یکی دیگر از نقاط ضعف است. با وجود ظرفیت ۱۰۰ میلیون تنی، حدود ۳۰ میلیون تن از این ظرفیت عملاً بدون استفاده مانده است. از تولید ۷۰ میلیون تنی فعلی، تنها حدود ۹ میلیون تن به پلیمرها اختصاص دارد که سهم بسیار کمی از کل تولید را شامل میشود. این شکاف، نشاندهنده عدم تکمیل زنجیره ارزش و تمرکز ناکافی بر تولید محصولات پاییندستی و تکمیلی است. ایران در برخی حلقههای کلیدی زنجیره ارزش، همچنان به واردات وابسته است. به عنوان مثال، زنجیره «پلیاُل» که در صنایع گوناگونی از جمله تولید فوم، الاستومرها و پوششها کاربرد دارد، وابستگی ۴۰۰ میلیون دلاری به واردات ایجاد کرده است. همچنین، ۲.۲ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی سالانه وارد کشور میشود که بسیاری از آنها قابلیت تولید داخلی را دارند، اما به دلیل عدم سرمایهگذاری و توسعه کافی، این فرصتها از دست رفتهاند.
تحریمهای بینالمللی نیز طی سالیان متمادی، تأثیر مخربی بر صنعت پتروشیمی ایران گذاشتهاند. این تحریمها نه تنها جذب سرمایه خارجی، انتقال دانش فنی روز دنیا و دسترسی به بازارهای جهانی را با مشکل مواجه ساخته، بلکه فرآیندهای مالی و بانکی را برای صادرات و واردات دشوار کرده است. در کنار این عوامل خارجی، سیاستهای نادرست داخلی نیز مزید بر علت شدهاند. قیمتگذاری غیررقابتی خوراک پتروشیمی، به جای آنکه محرکی برای توسعه صنایع پاییندستی باشد، گاه به مانعی تبدیل شده است. مشکلات بانک مرکزی در نقل و انتقالات ارزی نیز فرآیندهای صادراتی را پیچیده و پرهزینه میکند و قدرت رقابتپذیری محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی کاهش میدهد. این مسائل باعث شدهاند تا رقبای منطقهای مانند ترکیه و هند، در بازارهای هدف سنتی ایران، نظیر عراق، با قیمتهای مناسبتر و سهولت بیشتر در تجارت، جولان دهند و سهم ایران را در این بازارها تحتالشعاع قرار دهند. این مجموعه از چالشها، ضرورت بازنگری عمیق در استراتژیهای توسعه صنعت پتروشیمی و پلیمر کشور را بیش از پیش آشکار میسازد.
بیش از ۶۰ درصد از محصولات پلیمری ایران به صورت خام صادر میشود، در حالی که توسعه صنایع پاییندستی، کلید ایجاد ارزش افزوده و اشتغال پایدار است.
چرا تولید محصولات پلیمری کلید نجات است؟ ارزش افزوده، اشتغال و مقاومت اقتصادی
درک عمیق از تفاوت میان خامفروشی و تولید محصولات پلیمری با ارزش افزوده بالا، نقطه آغازین برای کشف “کلید نجات” اقتصاد ایران است. این تفاوت، نه تنها در ارقام و اعداد، بلکه در ماهیت توسعه اقتصادی و ایجاد پایداری نمایان میشود. هر تن محصولات پتروشیمی پایه که عموماً با قیمت زیر ۵۰۰ دلار در بازارهای جهانی معامله میشود، پس از فرآوری و تبدیل به محصولات پلیمری، میتواند ارزشی بیش از ۱۰۰۰ دلار و حتی در مورد کامپاندهای پیشرفته تا چندین هزار دلار پیدا کند. این جهش خیرهکننده در ارزش افزوده، همان مغز متفکر توسعه اقتصادی است. برای مثال، تصور کنید گاز طبیعی به اتیلن تبدیل میشود، سپس این اتیلن به پلیاتیلن و در نهایت این پلیاتیلن در صنایع پاییندستی به محصولاتی همچون لوله، فیلم بستهبندی، قطعات خودرو یا تجهیزات پزشکی تبدیل میگردد. هر مرحله از این فرآیند، نه تنها ارزش کالا را چند برابر میکند، بلکه زنجیرهای از فعالیتهای اقتصادی، تحقیق و توسعه و اشتغالزایی را فعال میسازد. از همین رو، تمرکز بر تولید گریدهای خاص پلی پروپیلن هموپلیمر با کاربردهای مهندسی، میتواند ارزش افزوده را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
موتور محرک اشتغال پایدار
یکی از بزرگترین مزایای توسعه صنایع پلیمری، نقش آن به عنوان موتوری قدرتمند برای اشتغالزایی پایدار است. مقایسهای ساده این واقعیت را به خوبی نشان میدهد: تولید یک میلیون تن محصول در صنایع پتروشیمی بالادستی، به طور متوسط حدود ۲۰۰۰ شغل مستقیم ایجاد میکند. این در حالی است که همین میزان خوراک، در صنایع پاییندستی و تکمیلی پلیمری، قادر به خلق بیش از ۱۷۰,۰۰۰ شغل مستقیم و غیرمستقیم است. این تفاوت فاحش، از ماهیت کار فشرده و متنوع صنایع پاییندستی نشأت میگیرد که شامل طراحی، تولید، بازاریابی، توزیع و خدمات پس از فروش محصولات گوناگون میشود. این صنایع، به ویژه در مناطق کمتر توسعهیافته و در میان جمعیت جوان و تحصیلکرده، میتوانند به شکل حیاتی در کاهش نرخ بیکاری و فراهم آوردن فرصتهای شغلی متخصصانه نقشآفرینی کنند.
تنوعپذیری و مقاومت در برابر تحریم
اقتصادی که بر پایه تعداد محدودی از مجتمعهای پتروشیمی بالادستی بنا شده است (حدود ۶۰ تا ۷۰ مجتمع)، به راحتی توسط تحریمها قابل شناسایی و هدف قرار گرفتن است. اما توسعه هزاران واحد تولیدی در صنایع پاییندستی و تنوع بالای محصولات پلیمری (از اسباببازی و لوازم خانگی تا قطعات صنعتی و پزشکی)، شناسایی، رهگیری و تحریم آنها را به مراتب دشوارتر میسازد. این شبکه گسترده از تولیدکنندگان کوچک و بزرگ، هزاران حلقه مقاوم را در اقتصاد کشور ایجاد میکند که در مجموع، تابآوری اقتصاد را در برابر شوکهای خارجی به شکل چشمگیری افزایش میدهد. این تنوع، به ایران این امکان را میدهد تا بازارهای هدف خود را متنوع سازد و وابستگی به چند بازار خاص را کاهش دهد.
جلوگیری از خروج ارز و خودکفایی
همانطور که اشاره شد، سالانه حدود ۲.۲ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی به کشور وارد میشود که بسیاری از آنها قابلیت تولید داخلی را دارند. با توسعه هدفمند صنایع پلیمری و اجرای طرحهای جایگزینی واردات، میتوان بخش قابل توجهی از این نیاز را در داخل تأمین کرد. این امر نه تنها به کاهش خروج ارز از کشور کمک میکند، بلکه به سمت خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک پیش میرود. علاوه بر آن، صادرات محصولات پلیمری با ارزش افزوده بالا، میتواند ارزآوری چشمگیری برای کشور به ارمغان آورد و به تقویت ذخایر ارزی و تعادل تجاری کمک کند.
نوآوری، دانشبنیان و توسعه پایدار
تولید محصولات پلیمری پیشرفته، نیازمند تحقیق و توسعه مستمر و نوآوری در تولید گریدهای جدید، کامپاندها و مواد با کاربردهای خاص است. این نیاز، ارتباط صنعت و دانشگاه را تقویت کرده و به توسعه اقتصاد دانشبنیان کمک میکند. تولید پلیمرهای زیستتخریبپذیر، مواد بازیافتی و محصولات با مصرف انرژی پایین، همگی در راستای توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست قرار میگیرند. این رویکرد، نه تنها به ایران در دستیابی به اهداف زیستمحیطی کمک میکند، بلکه بازارهای جدیدی را برای محصولات سبز و دوستدار محیط زیست باز میکند.
| نوع محصول پتروشیمی | ارزش تخمینی هر تن (دلار) | اشتغالزایی به ازای ۱ میلیون تن محصول |
|---|---|---|
| پتروشیمی پایه (خام) | زیر ۵۰۰ | حدود ۲۰۰۰ نفر |
| محصولات پلیمری واسط | بیش از ۱۰۰۰ | حدود ۳۰۰۰۰ نفر |
| کامپاندهای پیشرفته و محصولات نهایی پلیمری | چندین هزار | بیش از ۱۷۰,۰۰۰ نفر |
| منبع: تحلیل دادههای صنعت پتروشیمی |
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، حسن عباسزاده، در یک نشست خبری با تأکید بر اهمیت پلیمرها گفت: «پلیمرها امروز جایگزین فولاد شدهاند و بیشترین سهم را در زندگی بشر دارند؛ توسعه این بخش میتواند ارزش افزوده بالاتری برای کشور ایجاد کند.» او افزود: «در حالیکه بسیاری از محصولات این صنعت زیر ۵۰۰ دلار برای هر تن قیمت دارند، پلیمرها بیش از ۱۰۰۰ دلار در هر تن ارزشگذاری میشوند.» وی با اشاره به ظرفیت ۱۰۰ میلیون تنی صنعت پتروشیمی کشور، اظهار داشت: «در حال حاضر ۳۰ میلیون تن ظرفیت خالی وجود دارد و از تولید ۷۰ میلیون تنی فعلی، تنها ۹ میلیون تن به پلیمرها اختصاص دارد. در سال جاری یک میلیون تن به ظرفیت تولید پلیمر ایران افزوده میشود و تا پایان برنامه هفتم این رقم به ۱۶ میلیون تن خواهد رسید.» این اظهارات، گواه روشنی بر پتانسیلهای بینظیر و ضرورت توسعه این صنعت است.
نقشه راه و راهکارهای عملی برای شکوفایی صنعت پلیمر ایران
برای تبدیل پتانسیلهای عظیم صنعت پلیمر ایران به واقعیتی ملموس و جهشآفرین، نیاز به یک نقشه راه جامع و راهکارهای عملیاتی هدفمند است. این نقشه راه باید تمامی ابعاد از سیاستگذاریهای کلان تا توسعه زیرساختها و تقویت بازارهای صادراتی را در بر گیرد. اولین گام، اصلاح سیاستگذاریهای کلان و ایجاد بسترهای حمایتی لازم است.
اصلاح سیاستگذاریهای کلان و حمایتی
یکی از مهمترین چالشها، قیمتگذاری خوراک پتروشیمی و محصولات پایه است. باید در این زمینه بازنگری جدی صورت گیرد و سیاستهای تشویقی هدفمندی برای صنایع پاییندستی پلیمری اتخاذ شود. ارائه خوراک با قیمت مناسب و رقابتی، میتواند مزیت تولید در این صنایع را افزایش داده و سرمایهگذاران را به سمت فرآوری بیشتر ترغیب کند. این امر به معنای واقعی کلمه، انگیزهای برای حرکت از خامفروشی به سوی ارزشآفرینی است. به موازات این، بستههای حمایتی مالی و اعتباری باید در دسترس فعالان این صنعت قرار گیرد. ارائه تسهیلات بانکی با نرخ بهره پایین، معافیتهای مالیاتی و یارانههای هدفمند برای سرمایهگذاریهای جدید در زنجیره ارزش پلیمر، میتواند بار مالی اولیه را کاهش داده و ریسک سرمایهگذاری را برای بخش خصوصی تعدیل کند. همچنین، تأسیس یک صندوق ملی توسعه پلیمر، با بودجهای مشخص و مستقل، برای حمایت از تحقیق و توسعه در گریدهای جدید پلیمری، آموزش نیروی انسانی متخصص، حمایت از بازاریابی و کمک به صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا، میتواند نقش کاتالیزور را ایفا کند. این صندوق میتواند با ارائه گرنتهای پژوهشی و حمایتی، نوآوری در تولید انواع پلی پروپیلن هموپلیمر و کوپلیمرها را تسهیل کند.
توسعه ظرفیتها و تکمیل زنجیره ارزش
افزایش ظرفیت تولید پلیمرها، از جمله اهداف کلان برنامه هفتم توسعه است که باید با جدیت پیگیری شود. رسیدن به ظرفیت ۱۶ میلیون تن تولید پلیمر، نیازمند سرمایهگذاریهای عظیم و برنامهریزی دقیق است. اما صرفاً افزایش کمیت کافی نیست؛ تمرکز بر تولید گریدهای ویژه و کامپاندهای پلیمری با فناوری بالا و کاربردهای خاص (مانند پلیمرهای مورد استفاده در صنعت خودرو، هوافضا، تجهیزات پزشکی و بستهبندیهای نوین) که حاشیه سود بالاتری دارند، از اهمیت ویژهای برخوردار است. این رویکرد، علاوه بر افزایش ارزش افزوده، به خودکفایی در تولید مواد اولیه صنایع استراتژیک کمک میکند. همچنین، اجرای طرحهای جایگزینی واردات، به ویژه عملیاتی کردن ۲۱ بسته سرمایهگذاری تدوین شده برای تولید محصولاتی که در حال حاضر وارد میشوند، باید در اولویت قرار گیرد. توسعه خوشههای صنعتی پلیمری، با هدف ایجاد مراکز تجمع صنایع کوچک و متوسط مرتبط با پلیمر، میتواند به افزایش همافزایی، کاهش هزینههای تولید و دسترسی آسانتر به خدمات مشترک کمک کند. این خوشهها میتوانند به تبادل دانش، نوآوری و ایجاد زنجیرههای تأمین محلی نیز یاری رسانند.
تقویت دیپلماسی تجاری و بازارهای صادراتی
توسعه پایدار صنعت پلیمر، بدون حضور فعال و رقابتی در بازارهای جهانی امکانپذیر نیست. برای این منظور، لازم است سازمان توسعه تجارت با تخصیص بودجه و اختیارات کافی، برای تسهیلگری، مطالعات بازار دقیق و شناسایی فرصتهای جدید صادراتی، توانمند شود. در این راستا، افزایش چشمگیر تعداد و ارتقاء تخصص رایزنان تجاری، به یک ضرورت تبدیل شده است. اعزام حداقل ۵۰ رایزن تجاری متخصص، با دانش فنی کافی در حوزه پلیمر و تسلط به زبانهای خارجی، به کشورهای هدف کلیدی مانند چین، هند، ترکیه، عراق، اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین، میتواند نقش تعیینکنندهای در بازاریابی و نفوذ در این بازارها ایفا کند. این رایزنان باید نه تنها بازاریاب، بلکه مشاوران فنی و اقتصادی برای شرکتهای ایرانی باشند. حل معضلات بانکی و نقل و انتقال پول، که از پیامدهای تحریمهاست، با ایجاد سازوکارهای مالی جایگزین مانند تهاتر، استفاده از ارزهای دیجیتال مورد تأیید یا توافقات دوجانبه بانکی، میتواند تسهیلکننده صادرات باشد. همچنین، حمایت از برندسازی و بازاریابی بینالمللی شرکتهای ایرانی، از طریق حضور قدرتمند در نمایشگاههای بینالمللی، تبلیغات هدفمند و ایجاد استانداردسازی محصولات، میتواند رقابتپذیری آنها را در بازارهای جهانی به شکل قابل توجهی ارتقا دهد. همانطور که معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی اشاره کرد، برای یک میلیون تن محصول پتروشیمی در بخش بالادست، دو هزار نفر و در صنایع پاییندستی ۱۷۰ هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد میشود؛ این آمار به خوبی نشان میدهد که توسعه صنایع پاییندستی، کلید اصلی افزایش اشتغال است و این امر بدون نقشه راه جامع امکانپذیر نخواهد بود.
توسعه صنایع پاییندستی پلیمری، با ایجاد ۱۷۰,۰۰۰ شغل به ازای هر یک میلیون تن محصول، میتواند محرک اصلی کاهش بیکاری در کشور باشد.
چشمانداز آینده: ایران قدرتمند، بدون بحران و پیشرو در صنعت پلیمر
توسعه صنعت پلیمر، فراتر از یک گزینه صرف، یک سرمایهگذاری استراتژیک برای آیندهای روشن و پایدار برای ایران است. با در پیش گرفتن مسیر صحیح و اجرای دقیق نقشه راهی که بر محور ارزش افزوده، اشتغالزایی و مقاومت اقتصادی استوار است، میتوانیم آیندهای را متصور شویم که در آن ایران به یک قطب منطقهای و حتی جهانی در تولید محصولات پلیمری با ارزش افزوده بالا تبدیل شده است. این چشمانداز، نه تنها کاهش چشمگیر وابستگی به درآمدهای نفتی را به همراه خواهد داشت، بلکه میلیونها شغل پایدار را برای جوانان و متخصصان کشور فراهم خواهد آورد. رشد پایدار اقتصادی، افزایش تابآوری در برابر تحریمها و قرار گرفتن ایران در جایگاه شایسته خود در اقتصاد جهانی، از جمله ثمرات شیرین این تحول خواهد بود.
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به وابستگی ۴۰۰ میلیون دلاری زنجیره “پلیاُل” گفت: “برای تولید این محصولات در داخل برنامهریزی کردهایم تا از ارزبری آن جلوگیری شود.” وی همچنین از واردات ۲.۲ میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی در سال گذشته خبر داد و گفت: “این محصولات در زنجیره ارزش کشور کاربرد دارند، اما در داخل تولید نمیشوند. ۲۱ بسته سرمایهگذاری تدوین شده و در صورت اجرای آنها، واردات این محصولات متوقف خواهد شد.” این اظهارات نشان میدهد که عزمی جدی برای تحقق این اهداف وجود دارد. این “کلید نجات” در دستان خود ماست و با عزمی ملی، برنامهریزی دقیق، همکاری تنگاتنگ بخش دولتی و خصوصی و همت فعالان صنعت، میتوانیم این چشمانداز را به واقعیت تبدیل کنیم. راه برای جهش اقتصادی و رهایی از بحرانها هموار است، به شرط آنکه به درستی از پتانسیلهای بینظیر کشور در صنعت پلیمر بهرهبرداری کنیم.
سوالات متداول
آیا زیرساختهای فعلی کشور (انرژی، حمل و نقل، بنادر) توانایی پشتیبانی از یک جهش بزرگ در تولید و صادرات محصولات پلیمری را دارد؟
زیرساختهای موجود پتروشیمی و انرژی قوی است اما در حملونقل و لجستیک نیاز به توسعه و بهینهسازی برای حمایت از جهش صادرات محصولات پلیمری داریم.
چگونه میتوان تضمین کرد که سود حاصل از فروش محصولات اولیه پتروشیمی، واقعاً به توسعه صنایع پاییندستی پلیمری هدایت شود و نه صرفاً به مصرف برسد؟
تعیین مشوقهای مالیاتی و اعتباری برای سرمایهگذاری مجدد سود در توسعه صنایع پاییندستی و ایجاد صندوقهای حمایتی میتواند این هدایت را تضمین کند.
نقش دولت در برابر بخش خصوصی در فرآیند توسعه صنعت پلیمر چیست؛ آیا باید صرفاً تسهیلگر باشد یا سرمایهگذاری مستقیم انجام دهد؟
دولت باید بیشتر نقش تسهیلگر، سیاستگذار و حمایتکننده را ایفا کند و در موارد استراتژیک یا ریسکپذیر، با مشارکت بخش خصوصی سرمایهگذاری مستقیم انجام دهد.
با توجه به بحران جهانی پلاستیک و چالشهای زیستمحیطی، رویکرد ایران در تولید محصولات پلیمری پایدار و دوستدار محیط زیست چیست؟
رویکرد ایران بر تولید پلیمرهای با قابلیت بازیافت بالا، توسعه پلیمرهای زیستتخریبپذیر و کاهش ضایعات در زنجیره تولید و مصرف متمرکز است.
برای جذب سرمایهگذاران خرد و فعالان بورس به سرمایهگذاری در صنایع پلیمری (بهویژه با توجه به پروژههای جدید)، چه سازوکارهای مشخص و جذابی در نظر گرفته شده است؟
ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری پلیمری، ارائه سهام پروژههای جدید در بورس، و شفافسازی چشمانداز سودآوری میتواند جذابیت سرمایهگذاری را افزایش دهد.