استان گلستان و شهر گرگان

استان گلستان، نگارستان ایران، سرزمینی است که رنگین کمان اقوام، تاریخ کهن و طبیعتی بی کران را در آغوش کشیده است. در قلب این استان، شهر گرگان، پایتختی باستانی و پرهیاهو، هر گردشگری را به کشف لایه های پنهان خود فرامی خواند. این دیار، با جنگل های هیرکانی که قدمتشان به میلیون ها سال می رسد، دریای کاسپین و کوهستان های سر به فلک کشیده البرز، تنوعی بی نظیر از مناظر طبیعی را به نمایش می گذارد. در کنار این زیبایی ها، آثار باستانی شگرفی چون دیوار بزرگ گرگان و بقایای شهرهای باستانی جرجان و استرآباد، روایتی از تمدن های دیرین این خطه را بازگو می کنند. گلستان، با فرهنگ غنی و مردمانی از اقوام مختلف که در کنار هم با صلح و صفا زندگی می کنند، تجربه ای عمیق از ایران زمین را به ارمغان می آورد.

پیمودن مسیرهای پیچ درپیچ تاریخ و طبیعت در این استان، همانند گام نهادن در دالان زمان است؛ از دشت های وسیع ترکمن صحرا که بوی خاک و اصالت می دهند تا عمق جنگل های انبوه هیرکانی که نفس هر رهگذری را تازه می کنند. این منطقه، نه تنها یک مقصد جغرافیایی، بلکه گویی تابلویی زنده از گذشته و حال ایران است که هر زاویه آن داستانی برای روایت دارد. گرگان و گلستان، فراتر از نام های بر روی نقشه، دعوتنامه ای است به تجربه ای که در آن، هر لحظه با شگفتی های تازه روبرو خواهید شد.

استان گلستان؛ نگین سبز شمال ایران

در شمال شرقی ایران، استان گلستان همچون نگینی سبز بر تارک این سرزمین می درخشد. این استان با موقعیت استراتژیک خود در همسایگی دریای کاسپین، کشور ترکمنستان و استان های مازندران، سمنان و خراسان شمالی، دروازه ای است به سوی گنجینه های طبیعی و تاریخی ایران. جغرافیای گلستان، از دشت های خشک ترکمن صحرا در شمال تا جنگل های سرسبز هیرکانی و کوهستان های البرز در جنوب، تنوع اقلیمی چشمگیری را به نمایش می گذارد. رودهای مهمی چون گرگان رود، اترک و قره سو که شریان های حیاتی این منطقه هستند، سدها و تالاب های متعددی را سیراب می کنند و به این سرزمین، طراوتی پایدار می بخشند. بارندگی های فراوان، به ویژه در نیمه جنوبی استان، این منطقه را به یکی از پرباران ترین استان های کشور تبدیل کرده است، که حاصل آن پوشش گیاهی انبوه و چشم نواز است.

پیشینه تاریخی استان: از ورگانه تا گلستان امروز

سرزمین گلستان امروزی، ریشه های خود را در اعماق تاریخ هفت هزار ساله ایران جستجو می کند؛ آثاری از دوره پارینه سنگی در غار کیارام و شواهدی از تمدن های نوسنگی در غارهای کمربند و هوتو، حکایت از سکونت دیرین انسان در این خطه دارد. نام این منطقه در طول اعصار دستخوش تغییرات بسیاری بوده است. در سنگ نوشته های هخامنشی از آن با نام ورگانه و در متون یونانی با عنوان هیرکانیا (به معنی سرزمین گرگ ها) یاد شده است. این سرزمین در دوران هخامنشیان، به ویژه در زمان داریوش، اهمیت ویژه ای داشت و اسب سواران گرگانی شهرت فراوانی داشتند.

در دوران اشکانیان، این منطقه پایتخت ییلاقی شاهان اشکانی محسوب می شد و از همین دوره، ساخت دیوار بزرگ گرگان، سد سکندر، آغاز شد؛ سدی که در دوران ساسانیان به منظور جلوگیری از تهاجم اقوام شمالی تکمیل شد و امروزه با نام مار سرخ شناخته می شود، نمادی از صنعت دفاعی پیشرفته آن دوران. پس از اسلام، در سده های سوم و چهارم هجری، شهر جرجان (نزدیک گنبدکاووس امروزی) به عنوان مرکز ولایت جرجان، رونق فراوانی یافت و در دوره حکومت های مستقل ایرانی مانند آل زیار، از جمله در زمان قابوس بن وشمگیر، به اوج شکوفایی فرهنگی و علمی رسید. ویرانی جرجان در حمله مغول، اهمیت استرآباد (گرگان کنونی) را افزایش داد. در نهایت، در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، این سرزمین وسیع با مرکزیت گرگان، به استان مستقل گلستان تغییر نام یافت تا هویت خود را به عنوان نگارستان ایران تثبیت کند.

مردم شناسی و تنوع فرهنگی: پازل اقوام گلستان

استان گلستان به حق نگارستان ایران لقب گرفته است؛ جایی که اقوام مختلف با فرهنگ ها، زبان ها و باورهای گوناگون، سالیان متمادی در کنار هم با صلح و دوستی زندگی کرده اند. این همزیستی مسالمت آمیز، پازلی رنگارنگ و بی نظیر از آداب و رسوم، زبان ها و هویت ها را شکل داده است. از ترکمن های نجیب زاده و مهمان نواز با لباس های رنگارنگ و اسب های اصیلشان که در دشت های شمالی زندگی می کنند تا سیستانی های با اصالت و خونگرم که در بخش های مرکزی و جنوبی استان ساکن هستند، و نیز مازندرانی ها و طبری ها (مانند کتولی ها و گالش ها) که ریشه های عمیقی در این خاک دارند. همچنین، بلوچ ها، کردها و آذری ها نیز بخش دیگری از این تنوع قومیتی را تشکیل می دهند.

تنوع زبانی در گلستان نیز بسیار غنی است؛ از فارسی و طبری گرفته تا ترکمنی، سیستانی و کردی، هر یک به گوشه ای از این سرزمین هویت می بخشند. وجود مذاهب شیعه و سنی در کنار هم، نه تنها مانعی برای همزیستی نبوده، بلکه به غنای فرهنگی و تقویت روحیه تساهل و مدارا در این استان کمک کرده است. این تنوع فرهنگی، استان گلستان را به موزه ای زنده از فرهنگ و سنت های ایرانی تبدیل کرده که بازدید از آن، تجربه ای بی نظیر از همبستگی انسانی را به ارمغان می آورد.

اقتصاد و پتانسیل های سرمایه گذاری

اقتصاد استان گلستان بر پایه های محکم کشاورزی بنا شده است و این منطقه، سهمی چشمگیر در تامین محصولات استراتژیک کشور دارد. زمین های حاصلخیز این استان، بیش از نیمی از پنبه کشور، چهل درصد دانه های روغنی و ده درصد گندم ایران را تولید می کنند. علاوه بر کشاورزی، دامپروری نیز در این استان رواج دارد و صنایع مرتبط با این دو بخش، از جمله کارخانجات پنبه پاک کنی و آردسازی، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی را به خود اختصاص داده اند.

استان گلستان با بیش از ۴۰ درصد از تولید دانه های روغنی و نیمی از پنبه کشور، نقشی حیاتی در اقتصاد کشاورزی ایران ایفا می کند.

با این حال، پتانسیل های سرمایه گذاری در گلستان تنها به کشاورزی و صنعت محدود نمی شود. طبیعت بکر و دست نخورده، تاریخ غنی و تنوع فرهنگی، این استان را به یکی از قطب های مهم گردشگری در ایران تبدیل کرده است. از جنگل های هیرکانی و آبشارهای بی نظیر گرفته تا آثار تاریخی و بافت های سنتی، هر یک می توانند موتور محرکه اقتصاد گردشگری باشند. توسعه اقامتگاه های بوم گردی، هتل ها و زیرساخت های گردشگری، فرصت های بی شماری را برای سرمایه گذاری در این حوزه فراهم آورده است. صنایع دستی محلی نیز، مانند قالی و پشتی ترکمنی، ابریشم بافی رامیان و سوزن دوزی سیستانی، نه تنها ارزش فرهنگی بالایی دارند، بلکه می توانند در تولید و صادرات نقش مهمی ایفا کنند.

گرگان؛ پایتخت تاریخی و پرهیاهو

در میان دشت های سرسبز و کوهستان های سر به فلک کشیده استان گلستان، شهر گرگان به عنوان بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر استان، مرکز اداری و فرهنگی این دیار به شمار می رود. این شهر با موقعیت جغرافیایی منحصربه فرد خود در شمال رشته کوه های البرز و جنوب شرقی دریای مازندران، اقلیمی معتدل و نیمه مرطوب دارد که آن را به مقصدی دلپذیر برای زندگی و سفر تبدیل کرده است. گرگان، نه تنها یک مرکز شهری مدرن است، بلکه ریشه های عمیقی در تاریخ و فرهنگ منطقه دارد و بافت قدیمی آن، حکایت از دوران های پرفراز و نشیب این سرزمین دارد.

تاریخچه گرگان (استرآباد قدیم): از دارالمؤمنین تا پایتخت قاجارها

گرگان کنونی که پیش از سال ۱۳۱۶ خورشیدی استرآباد نامیده می شد، فراز و فرودهای تاریخی بسیاری را از سر گذرانده است. نام استرآباد که به معنای شهر ستاره یا شهر قاطر تفسیر شده، نشان دهنده اهمیت و جایگاه این منطقه در طول تاریخ است. برخی منابع، بنا نهادن آن را به خشایارشا و همسرش استر نسبت می دهند. اهمیت استرآباد در دوره صفویه تا جایی رسید که به دلیل حضور پرشمار سادات، دارالمؤمنین لقب گرفت.

با آغاز دوره قاجاریه، استرآباد به عنوان پایگاه اولیه آقامحمدخان قاجار، نقش کلیدی در به قدرت رسیدن این سلسله ایفا کرد و آقامحمدخان قاجار نیز در همین شهر متولد شد. این شهر در مبادلات تجاری ابریشم نیز جایگاه ویژه ای داشت. در نهایت، با تصویب فرهنگستان ایران در ۲۰ شهریور ۱۳۱۶، نام تاریخی گرگان که برگرفته از جرجان باستانی بود، بر استرآباد نهاده شد و این شهر به نام کنونی خود شناخته شد. این تغییر نام، نه تنها یک تحول اداری بود، بلکه گویی بازگشتی بود به هویت تاریخی و ریشه های کهن این سرزمین.

جاذبه های گردشگری شهر گرگان و اطراف

گرگان و مناطق اطراف آن، گنجینه ای از جاذبه های طبیعی و تاریخی را در خود جای داده اند که هر بازدیدکننده ای را به وجد می آورند. سفر به این دیار، تجربه ای فراموش نشدنی از همنشینی با طبیعت بکر و غرق شدن در عمق تاریخ را به ارمغان می آورد.

جاذبه های طبیعی

• پارک جنگلی ناهارخوران: در ۱۰ کیلومتری جنوب گرگان، ناهارخوران همچون ریه های سبز شهر، نفسی تازه به بازدیدکنندگان می بخشد. قدمت ۴۰ میلیون ساله درختان این جنگل، آن را به بخشی از جنگل های باستانی هیرکانی تبدیل کرده است. هوای مطبوع، رودخانه ها و چشمه های جاری، در کنار امکانات رفاهی مانند آلاچیق ها و رستوران ها، این مکان را به پاتوقی محبوب برای گردشگران و اهالی گرگان تبدیل کرده است.
• پارک جنگلی النگدره: در فاصله ۵ کیلومتری جنوب غربی شهر، النگدره با مساحت ۱۸۵ هکتار، دومین پارک جنگلی شاخص شمال ایران محسوب می شود. تنوع پوشش گیاهی و هوای خنک تر آن نسبت به شهر، فضایی آرامش بخش برای پیاده روی و تفریح فراهم می کند.
• تپه هزارپیچ (بام گرگان): این تپه با چشم اندازی بی نظیر از شهر گرگان، یکی از قدیمی ترین مکان های تفریحی منطقه است. نام های قدیمی آن سوگله یا سروگله بوده اند. سایت پاراگلایدر و چتربازی در این تپه، فرصتی برای تجربه هیجان انگیز پرواز بر فراز شهر را فراهم می کند.
• آبشار زیارت: در دل جنگل های ناهارخوران و در روستای تاریخی زیارت، آبشار زیارت با زیبایی خیره کننده خود، مقصدی جذاب برای طبیعت گردان است. آب خنک و گوارای آن، خستگی راه را از تن می زداید.
• آبشار رنگو: در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی گرگان، آبشار رنگو با بستر نیم دایره ای و چندین ریزشگاه، منظره ای دیدنی را خلق کرده است. محیط اطراف رودخانه رنگو، با درختان سربه فلک کشیده و هوای لطیف، دعوت کننده آرامش است.
• آبشارهای دره تل انبار: این دره، گنجینه ای بی نظیر با ۵۳ آبشار است که برخی از آن ها بیش از ۱۰ متر ارتفاع دارند. پیمایش این دره نیازمند مهارت های فنی و تجهیزات فرود است، اما تجربه ای فراموش نشدنی از ماجراجویی در دل طبیعت بکر گلستان را به همراه دارد.

جاذبه های تاریخی و فرهنگی

• بافت تاریخی گرگان: این بافت به وسعت ۱۶۲ هکتار، به عنوان اولین و وسیع ترین بافت تاریخی ثبت ملی شده در شمال کشور، گویی موزه ای زنده از معماری قاجاری و خانه های سنتی است. قدم زدن در کوچه پس کوچه های محلات نعلبندان، سبزه میدان و سبزه مشهد و تماشای خانه های تاریخی باقری و مفیدیان، هر بازدیدکننده ای را به دوران گذشته می برد.
• مسجد جامع گرگان: بنای اولیه این مسجد به دوره سلجوقیان بازمی گردد و در کنار بازار اصلی شهر (بازار نعلبندان) قرار دارد. مناره تاریخی، درِ قدیمی منبت کاری شده و کتیبه های صفوی، از جمله جاذبه های این مکان مقدس هستند.
• مدرسه عمادیه: از قدیمی ترین مدارس علمیه ایران و گرگان که در دوره صفویه ساخته شده است. معماری شاخص و ایوان های متقارن آن، نمونه ای بی نظیر از هنر اسلامی را به نمایش می گذارد.
• مدرسه تقوی: این مدرسه با بالکن های چوبی خراطی شده و معماری قاجاری، یکی از نفیس ترین بناهای تاریخی گرگان به شمار می رود که هوش و تبحر سازندگان آن را به رخ می کشد.
• تپه قلعه خندان: یادگار ساسانیان و ارگ استرآباد قدیم، این تپه در شمال غربی گرگان قرار دارد و رازهای بسیاری از تاریخ کهن این شهر را در سینه خود پنهان کرده است.

موزه های گرگان

موزه های گرگان، پنجره هایی هستند رو به گذشته این دیار، جایی که می توان با تاریخ، فرهنگ و هنر مردم گلستان آشنا شد:

• موزه باستان شناسی گرگان: آثاری از دوران اشکانی تا قاجار را در خود جای داده و سیر تحولات تمدنی این منطقه را روایت می کند.
• کاخ موزه گرگان: یکی از ۱۲ کاخ باقی مانده از دوره پهلوی است که در آن، مجسمه های مشاهیر استان و اشیای دوره پهلوی به نمایش گذاشته شده اند.
• موزه صنایع دستی گرگان (خانه امیرلطیفی): در این خانه تاریخی قاجاری، می توان با انواع صنایع دستی منطقه و کارگاه های تولید آن ها آشنا شد.
• موزه زن در دفاع مقدس (کاخ آقامحمدخان قاجار): تنها اثر به جا مانده از دارالحکومه آقامحمدخان قاجار است که اکنون به موزه ای برای گرامیداشت نقش زنان در دفاع مقدس تبدیل شده است.

فرهنگ و هنر در گرگان

گرگان، شهری است که رگه های فرهنگ و هنر در جای جای آن جاری است. این شهر با سابقه طولانی در زمینه نمایش و هنرهای تجسمی، همواره میزبان هنرمندان و علاقه مندان به فرهنگ بوده است. تالار فخرالدین اسعد گرگانی، با ظرفیت ۴۵۰ نفر و دومین سن استاندارد کشور بعد از تهران، محفلی برای اجرای تئاتر، کنسرت و برنامه های فرهنگی است. این تالار که در سال ۱۳۵۷ افتتاح شد، با معماری خاص خود، از مواریث غیرمنقول استان گلستان به شمار می آید. تئاتر شهر گرگان نیز که در سال ۱۳۹۲ افتتاح شده، به رونق فعالیت های نمایشی در شهر کمک شایانی کرده است.

سینماهای گرگان، از جمله سینما عصر جدید و سینما بهمن، سال هاست که خاطرات بسیاری را برای اهالی این شهر رقم زده اند. پردیس سینمایی کاپری نیز با بازسازی و تجهیز مدرن، فضایی دلپذیر برای تماشای فیلم فراهم کرده است. علاوه بر این، مؤسسات فرهنگی مانند مؤسسه میرداماد با کتابخانه های غنی خود، نقش مهمی در گسترش علم و فرهنگ ایفا می کنند. مرکز اسناد و عکس های تاریخی گلستان نیز، به جمع آوری و نگهداری از میراث مکتوب و بصری منطقه می پردازد. سابقه مطبوعات در گرگان نیز به بیش از یک قرن پیش بازمی گردد که نشان از پویایی فکری و فرهنگی این شهر دارد.

سوغات و غذاهای محلی گرگان

سفر به گرگان بدون چشیدن طعم غذاهای محلی و خرید سوغات دلنشین آن، کامل نمی شود. این شهر با آداب و رسوم غذایی غنی خود، هر ذائقه ای را راضی می کند:

شیرینی ها و نان های سنتی

هنگامی که در کوچه پس کوچه های گرگان قدم می زنید، عطر نان های سنتی مشام را پر می کند. نان زنجبیلی (لوزی) با عطر و طعمی بی نظیر، حلوا اماج که شیرینی سنتی گرگان است، نان سرغربیلی و نان پادرازی، هر یک داستان خود را دارند. قطاب و نان شیرمال نیز از دیگر شیرینی های محبوب این دیار هستند که تجربه ای دلپذیر از چشیدن طعم اصیل گرگان را به ارمغان می آورند.

غذاهای محلی

آشپزی گرگانی با استفاده از مواد اولیه تازه و محلی، غذاهایی خوش طعم و مقوی را به سفره می آورد. خورش ساک، خورش ماش پتی، کدو ترشک و کوکوی اسفناج، تنها بخشی از این تنوع غذایی هستند. نخودپلو نیز یکی دیگر از غذاهای سنتی است که طعم آن تا مدت ها در خاطر می ماند. این غذاها نه تنها شکم را سیر می کنند، بلکه روایتی از فرهنگ و زندگی مردمان این سرزمین را نیز با خود دارند.

دیگر سوغات ها

علاوه بر خوراکی ها، گرگان دارای صنایع دستی متنوعی نیز هست که هر کدام می توانند یادگاری ارزشمند از سفر به این استان باشند. جاجیم بافی، تولید ابریشم، خاویار دریای کاسپین و پنبه، از جمله سوغاتی های مهم این منطقه هستند. همچنین قالی، قالیچه و پشتی های ترکمنی با طرح ها و رنگ های خاص خود، نمادی از هنر و خلاقیت مردم این سرزمین به شمار می روند.

زیرساخت ها، حمل و نقل و آموزش

گرگان به عنوان مرکز استان گلستان، دارای زیرساخت های مناسبی است که سفر و زندگی را برای ساکنان و بازدیدکنندگان تسهیل می کند. این شهر از نظر حمل و نقل، وضعیت مطلوبی دارد و از طریق مسیرهای هوایی، ریلی و جاده ای به سایر نقاط کشور متصل است.

حمل و نقل

• فرودگاه بین المللی گرگان: این فرودگاه با پروازهای داخلی به شهرهای مهمی چون تهران، مشهد، زاهدان، و همچنین پروازهای خارجی به عتبات عالیات و اکتائو قزاقستان، نقش مهمی در ارتباط استان با سایر نقاط جهان دارد.
• راه آهن گرگان: ایستگاه راه آهن گرگان در مسیر خط آهن بندر ترکمن – گرگان قرار دارد و بخشی از پروژه ریلی بزرگ قزاقستان-ترکمنستان-ایران است. این مسیر نه تنها ارتباط داخلی را فراهم می کند، بلکه از نظر بین المللی نیز اهمیت بالایی دارد. پروژه راه آهن گرگان – مشهد نیز در حال بررسی و احداث است که نویدبخش تحولات بزرگ در حوزه حمل و نقل ریلی خواهد بود.
• ترمینال مسافربری: ترمینال گرگان که بزرگترین ترمینال مسافرتی در شمال ایران است، امکان سفر زمینی به اقصی نقاط کشور را فراهم می کند و روزانه پذیرای صدها مسافر و اتوبوس است.
• حمل و نقل شهری: سیستم تاکسی رانی گرگان با طرح پرداخت الکترونیکی کرایه، سهولت بیشتری را برای جابجایی در شهر فراهم کرده است. طرح هایی برای ایجاد قطار شهری و تراموا نیز در دست بررسی هستند تا چالش های ترافیکی شهر را در آینده کاهش دهند.

مراکز درمانی و آموزشی

گرگان به عنوان قطب درمانی و آموزشی منطقه، دارای بیمارستان ها و دانشگاه های معتبری است. بیمارستان هایی چون ۵ آذر، شهید صیاد شیرازی، کودکان طالقانی و فلسفی، خدمات درمانی تخصصی و فوق تخصصی را به بیماران ارائه می دهند.

در حوزه آموزش عالی، دانشگاه های گلستان، علوم پزشکی گلستان، علوم کشاورزی و منابع طبیعی، و دانشگاه آزاد گرگان، میزبان دانشجویان بسیاری از سراسر کشور هستند و در تربیت نیروی متخصص نقش مهمی ایفا می کنند. مدارس تاریخی مانند مدرسه عمادیه و مدرسه تقوی نیز با معماری خاص خود، نه تنها مراکز آموزشی مهمی بوده اند، بلکه نمادی از پیشینه فرهنگی این شهر هستند.

گرگان با دارا بودن دانشگاه های معتبر و بیمارستان های تخصصی، به یکی از قطب های علمی و درمانی در شمال ایران تبدیل شده است.

شهرداری گرگان که از سال ۱۳۰۴ فعالیت خود را آغاز کرده، با تقسیم شهر به سه منطقه، مدیریت شهری را تسهیل کرده و در تلاش است تا با پروژه های عمرانی، کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشد. با این حال، معضلاتی چون ترافیک و حاشیه نشینی نیز چالش هایی هستند که نیازمند توجه و برنامه ریزی جامع می باشند.

نتیجه گیری: چرا گلستان و گرگان مقصدی متفاوت هستند؟

استان گلستان و شهر گرگان، فراتر از نام هایی بر روی نقشه، گنجینه ای از زیبایی ها و تجربیات ناب هستند که در هر گوشه آن، داستانی برای کشف نهفته است. این نگارستان ایران، با تنوع بی نظیر طبیعی و اقلیمی خود، از جنگل های باستانی هیرکانی و آبشارهای خروشان گرفته تا دشت های وسیع و سواحل آرام دریای کاسپین، هر سلیقه ای را به خود جذب می کند. در کنار این طبیعت بکر، تاریخ پربار منطقه که در دیوارهای کهن جرجان، ارگ استرآباد و برج گنبد قابوس ریشه دارد، روایتگر تمدن های عظیمی است که در این خاک زیسته اند.

همزیستی مسالمت آمیز اقوام مختلف با زبان ها، فرهنگ ها و آداب و رسوم متنوع، پازلی رنگارنگ از انسانیت و همبستگی را به نمایش می گذارد که تجربه ای عمیق از ایران زمین را به ارمغان می آورد. گرگان، با بافت تاریخی بی نظیر، موزه های غنی، مراکز فرهنگی پویا و بازارهای سنتی پرهیاهو، نه تنها یک شهر، بلکه یک مقصد کامل برای هر گردشگری است که به دنبال غرق شدن در اصالت و زیبایی است.

بازدید از گلستان و گرگان تنها یک سفر تفریحی نیست، بلکه فرصتی است برای آشنایی با گوشه ای از ایران که روح تاریخ، رنگ طبیعت و فرهنگ اقوام در آن به هم آمیخته اند. این سرزمین، با آغوشی باز، شما را به کشف زیبایی های پنهان، چشیدن طعم های اصیل و تجربه زندگی در یک تابلوی نقاشی زنده دعوت می کند. اگر به دنبال مقصدی هستید که هم روح تان را تازه کند و هم ذهن تان را با دانش و فرهنگ غنی، پس برنامه ریزی سفر به این نگارستان ایران را در اولویت قرار دهید؛ زیرا هر لحظه آن، به یک خاطره فراموش نشدنی تبدیل خواهد شد.