طاهره صفارزاده، یک زندگی با سه دورۀ متفاوت

به گزارش باراناخبر، در یادداشتی در عصر ایران در ادامه آمده است: «در چهاردهمین سالگرد درگذشت دکتر طاهره صفرزاده شاعر، نویسنده، استاد زبان انگلیسی و مترجم سرشناس که سال ها به عنوان یک بانوی روشنفکر شناخته می شد و پس از انقلاب به کلی از خود فاصله گرفت. خودش از این فضاهاست و اخیراً زمانش را ترجیح داده است، نکات زیادی وجود دارد که عمدتاً با ترجمه قرآن می توان گفت، اما این نیاز به فضای بیشتری دارد و کسالت این روزها تنگ و متمرکز بر حوادث روز است. این بانوی ادب و پژوهش در 13 آبان 1386 چشم از جهان فروبست.

شاعری که خیلی ها فکر می کردند تبدیل به فروغ فرخزاد دیگری می شود و در ابتدا هم همین حال و هوا را داشت، اما در مسیر دیگری قرار گرفت و با اندیشه های دینی پیوند خورد به گونه ای که پیرانسر شاهکاری را آغاز کرد و این ترجمه قرآن به نثر سلیس فارسی بود. به گونه ای که اکنون ترجمه او از نظر توجه به نکات زبان فارسی در کنار ترجمه های بهاءالدین خرمشاه قرار گرفته است.

با این حال، برخی از نکات مختلف ترجمه وی را می توان به اختصار به شرح زیر برشمرد:

1. در سوره «مریم» کلمه «الرحمن» را مانند دیگر مترجمان به خدای مهربان ترجمه نمی کند، بلکه خود «الرحمن» را می آورد. به این ترتیب وقتی راوی سوم شخص است، خداوند را «خدا» و وقتی مریم را «الرحمن» خطاب می کنند و وقتی نوبت عیسی می رسد، «الله» به کار می رود. در ترجمه «بسم الله الرحمن الرحیم» البته «الرحمن» را در کنار «الله» به عنوان اسم خاص به کار نمی برد.

2. در ترجمه «من من من شر الخلق» مانند برخی دیگر از مترجمان، «مِنْ شَرَ الْأَخْلَقُ» را اضافه نکرده و به جای آن «مِنْ شَرُّ الْأَخْلَقُ» را اضافه کرده است. اما برخی معتقدند بر اساس این آیه «شر» نیز مخلوق است و مانند زرتشتیان دوگانگی اهورا و اهریمن را نداریم.

3. هر چند در ترجمه خانم صفرزاده، باز شدن پرانتز و افزودن کلماتی که در متن بیت و به سبک مرحوم الهی قمشه ای نیامده، چندان خبری نیست و مانند ایشان اختلاط نکرده است. ترجمه با تفسیر ، اما گاهی آن را به سبک آن مرحوم برمی گرداند و مثلاً «وزر» در آیه «ده وازنا عنک وزرک» در کتاب «وزارت علی علیه السلام» آمده است.

4. آیه بسیار معروف و ضرب المثل «قد خلق الإنسان فی كبد» به وضوح و به طور كلی به این معناست كه «ما انسان را در رنج آفریدیم» ترجمه شده: «ما انسان را در فضا – بین زمین و آسمان – آفریدیم» در توضیح نوشته شده. : علت اینکه خداوند بنده را در رنج آفرید چیست؟ در این میان، مفهوم رنج یکی از مفاهیم کلیدی در ادیان ابراهیمی و ادیان غیر الهی شرقی است.

5. در ترجمه آیه «یا مریم! خداوند تو را برگزید و تطهیر کرد و بر همه زنان جهان برتری داد.» وی برای تطابق بیشتر با عقاید شیعه، عبارت «این سن» را در کمانک اضافه کرد.

6. تعجب برانگیزترین ترجمه در ترجمه آیه هشتم سوره نحل رخ داده است زیرا در داخل پرانتز کلمه مسطح را اضافه کرده است!

آیه این است: «و خداوند اسب و قاطر و الاغ را آفرید تا سوار بر آنها شوید تا تجمل و خودنمایی کنند و خداوند چیزهای دیگری می آفریند که شما نمی دانید. خانم صفرزاده از جمله «به‌عنوان هواپیما» را اضافه کرده‌اند، اما نیازی به توضیح نیست که هواپیما مخلوق بشر متأخر است نه مخلوق الهی و معلوم نیست چرا آن را به آن اضافه کرده است. متن مقدس؟

7. در همین سوره نحل و در ترجمه آیه معروف 67 «نوشابه مست کننده» را ذکر کرده و مانند دیگر مترجمان نگران برداشت نادرست از کلمه «مکر» نبوده است.

8. مفسران شیعه در مورد کلمه «هارون» یا «حرون» و وصف مریم به «خواهر هارون» اختلاف نظر دارند; زیرا هارون هزار سال پیش برادر موسی بود و مریم واقعاً نمی توانست خواهر هارون باشد و مفسران او را مصداق قرار داده اند (آیه 27 سوره مریم). اما خانم صفرزاده وارد این بحث نشد و پرانتز را باز نکرد.

9. آیه 116 سوره طه این است: «اسجدولادم فسجدوا – سجده بر آدم، پس سجده کردند». اگر چه کلمه سجده در آن به وضوح مشخص شده است، اما به این صورت ترجمه شده است: «سجده للآدم». همه اطاعت کردند.» مادامی که در آیه نه «رکوع» آمده است و نه «اطاعت» و «سجده» به صراحت و روشنی ذکر شده است و مترجم نیز مانند مصداق «رنج» اعتراف کرده است که فقط به «سجده» نسبت به خداوند نیاز است، پس او سجده را به رکوع و اطاعت تبدیل کرد.

10. برای اینکه بدانیم خانم صفرزاده تا چه اندازه خانم ها را دوست داشته است باید به ترجمه آیه بسیار معروف 34 سوره نساء نیز اشاره کرد که به صورت ضرب المثل نیز درآمده و برای فارسی زبانان قابل درک است: «الرجال کاوامون علی. -نساء. اینکه «قوامون» به «سرپرست» یا «حمایت» یا تعابیر دیگر ترجمه شود، نظرات متفاوتی وجود دارد، اما احتمالاً خانم صفرزاده تنها مترجمی است که قوامون را «مسئول» ترجمه کرده و افزود: «رجال، اولیاء و پیشگام». آنها زن هستند».

ذکر نکات صرفا جهت مقایسه ترجمه ها و یادآوری دکتر. یکی در کتابخانه دانشکده و مجلات قدیمی با چند شعر و نوشته و دیگری در آن روزها و بعدها که شروع به ترجمه قرآن کردند.

آقای مصطفی ملکیان با تعبیر ملکیان-1، ملکیان-2 و ملکیان-3 تفاوت دیدگاه های خود را تفکیک می کند تا تفاوت ها در نظر گرفته شود. درباره خانم صفرزاده حداقل سه دوره را می توان نام برد و صفرزاده شاعر را صفرزاده 1، صفرزاده استاد را صفرزاده دوم و صفرزاده مترجم قرآن را صفرزاده 3 می نامیدند.

انتهای پیام