اسفرزه از کجا آمده و در کجا رشد می کند؟ تاریخچه و منبع جغرافیایی

اسفرزه، با نام علمی Plantago ovata، گیاهی دارویی با قدمتی دیرینه است که خاستگاه اصلی آن به مناطق مدیترانه شرقی، هند و پاکستان باز می گردد. این گیاه از دیرباز در طب سنتی فرهنگ های مختلف به دلیل خواص شفابخش بی شمارش مورد توجه قرار گرفته است و امروزه نیز در بسیاری از نقاط جهان کشت و مصرف می شود.

سفر اسفرزه از اعماق تاریخ آغاز شده و از کانون های اولیه رویش خود، مسیرهای طولانی را پیموده تا به یکی از گیاهان دارویی پرکاربرد در سطح جهانی تبدیل شود. در این مسیر، عوامل انسانی و طبیعی متعددی در پراکنش و گسترش آن نقش آفرینی کرده اند. از متون کهن پزشکی تا کشاورزی مدرن، نام اسفرزه به عنوان یک منبع طبیعی حیاتی همواره مطرح بوده است. این مقاله به بررسی دقیق منشأ جغرافیایی، تاریخچه کهن و مناطق پراکنش این گیاه ارزشمند، به ویژه در پهنه جغرافیایی ایران، می پردازد تا سفری جامع در دنیای اسفرزه را برای خوانندگان رقم بزند.

۱. نام شناسی و جایگاه گیاه شناسی اسفرزه

شناخت هر گیاه دارویی با درک صحیح نام گذاری و جایگاه آن در علم گیاه شناسی آغاز می شود. اسفرزه نیز از این قاعده مستثنی نیست و دارای نام علمی مشخص و تنوعی از نام های رایج محلی است که هر یک گوشه ای از هویت و تاریخچه آن را بازگو می کنند.

۱.۱. نام علمی و خانواده: Plantago ovata و تیره Plantaginaceae

اسفرزه، که در منابع علمی با نام Plantago ovata شناخته می شود، عضوی از خانواده بزرگ بارهنگیان (Plantaginaceae) است. این خانواده شامل گونه های گیاهی متنوعی است که در سراسر جهان پراکنده شده اند و بسیاری از آن ها دارای خواص دارویی هستند. Plantago ovata به طور خاص، به دلیل دانه های سرشار از موسیلاژ خود، شهرت ویژه ای دارد و آن را از سایر اعضای تیره بارهنگ متمایز می کند. دانه های این گیاه، بخش اصلی مورد استفاده آن به شمار می روند و شکل قایقی مانند و طول حداکثر سه میلی متری دارند. رنگ دانه ها معمولاً خاکستری مایل به صورتی است که یک خط قهوه ای رنگ در طول قسمت مقعر آن ها دیده می شود. زمان جمع آوری این دانه ها، که غنی از خواص درمانی هستند، معمولاً اواسط تابستان است.

۱.۲. نام های رایج و محلی اسفرزه

اسفرزه در طول تاریخ و در فرهنگ های مختلف، نام های گوناگونی به خود گرفته است که هر یک از آن ها به ویژگی خاصی از این گیاه یا منطقه رویش آن اشاره دارد. در زبان فارسی، این گیاه با نام های رایج دیگری همچون اسپرزه، اسپغول، ایسباگول، بذر قطونا و سفیدخوش شناخته می شود. نام ایسباگول، که در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه در هند و پاکستان رایج است، ریشه ای سانسکریت دارد و احتمالاً به معنای گوش اسب است که به شکل دانه آن اشاره می کند.

یکی از نام های جالب توجه اسفرزه، پای مرد انگلیسی است که در مناطقی مانند اروپا، آمریکای شمالی و نیوزیلند به آن اطلاق می شود. این نام ریشه در تاریخچه گسترش این گیاه دارد؛ زمانی که انگلیسی ها در دوران استعمار، اسفرزه را به نقاط مختلف جهان بردند و در نتیجه، این گیاه در سرزمین های جدید نیز پراکنده شد. نام های محلی دیگری مانند قارنی یارخ یا قارنی یاروق در برخی مناطق ایران نیز به گوش می رسد که نشان دهنده بومی سازی و تعامل عمیق فرهنگی با این گیاه است. این تنوع نام گذاری، خود گویای اهمیت و جایگاه اسفرزه در زندگی مردم در طول اعصار و در مناطق مختلف جغرافیایی است.

۲. خاستگاه و منشأ اولیه اسفرزه

برای درک کامل مسیر اسفرزه در جهان، ابتدا باید به کانون های اولیه رویش آن بازگردیم و بررسی کنیم که این گیاه ارزشمند برای اولین بار در کجا سر از خاک برآورده است. شواهد تاریخی و گیاه شناسی نشان می دهد که اسفرزه در چندین منطقه به طور همزمان یا با اختلاف زمانی اندک، بومی بوده و از آنجا به سایر نقاط جهان گسترش یافته است.

۲.۱. کانون اولیه رویش: مدیترانه شرقی، هند و پاکستان

تحقیقات و مستندات تاریخی نشان می دهد که اسفرزه، عمدتاً در مناطق نیمه خشک و معتدل مدیترانه شرقی، شبه قاره هند (شامل هند و پاکستان امروزی) و بخش هایی از آسیای مرکزی منشأ گرفته است. این مناطق با داشتن آب و هوای خشک و نیمه خشک و خاک های شنی و لومی، بستر مناسبی را برای رشد این گیاه فراهم کرده اند. اهمیت هند به عنوان یکی از کانون های اصلی، به قدری است که امروزه نیز این کشور بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده جهانی اسفرزه به شمار می رود. تنوع ژنتیکی بالا در این مناطق و همچنین سابقه طولانی استفاده از آن در طب سنتی آیورودا (که بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت دارد)، مهر تاییدی بر بومی بودن اسفرزه در این اقلیم ها است.

شواهد تاریخی و گیاه شناسی نشان می دهد که اسفرزه در مناطق نیمه خشک و معتدل مدیترانه شرقی، شبه قاره هند (شامل هند و پاکستان امروزی) و بخش هایی از آسیای مرکزی منشأ گرفته است.

۲.۲. بومی بودن اسفرزه در ایران

ایران، با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود در قلب آسیای مرکزی و مجاورت با منطقه مدیترانه شرقی، یکی از سرزمین های کهن و غنی از گیاهان دارویی است. در مورد اسفرزه نیز، شواهد متعددی وجود دارد که نشان می دهد این گیاه نه تنها در ایران کشت می شود، بلکه به طور بومی در بسیاری از نقاط آن نیز می روید. بسیاری از منابع فارسی و کتب طب سنتی ایران، به پراکنش گسترده اسفرزه در نواحی مختلف کشور اشاره کرده اند که این موضوع حاکی از قدمت حضور آن در فلور ایران است. تنوع اقلیمی ایران، از مناطق شمالی تا جنوبی و از غرب تا شرق، بستر مناسبی را برای رویش طبیعی اسفرزه فراهم آورده است. این بومی بودن در ایران، جایگاه اسفرزه را فراتر از یک گیاه وارداتی یا کشت شده صرف، به یک جزء جدایی ناپذیر از اکوسیستم و میراث طبیعی کشور تبدیل می کند. این ارتباط عمیق فرهنگی و طبیعی با اسفرزه، نشان دهنده آن است که ایران نه تنها مسیر عبور این گیاه بوده، بلکه یکی از خانه های اصلی و اولیه آن محسوب می شود.

۳. تاریخچه و سیر تکامل استفاده از اسفرزه

تاریخچه استفاده از اسفرزه، داستانی بلند و پرفراز و نشیب از کشف و کاربردهای متنوع است که از دوران باستان آغاز شده و تا عصر مدرن ادامه یافته است. این سفر تاریخی، نه تنها به اهمیت دارویی، بلکه به نقش های اجتماعی و فرهنگی اسفرزه نیز گره خورده است.

۳.۱. دوران باستان و نخستین کاربردها

قدمت استفاده از اسفرزه به هزاران سال پیش بازمی گردد. یکی از قدیمی ترین شواهد، به طب سنتی هند یا آیورودا مربوط می شود که بیش از ۵۰۰۰ سال پیش، از این گیاه برای درمان مشکلات گوارشی استفاده می کرده است. دانه و پوسته اسفرزه در متون آیورودا به عنوان یک ملین طبیعی و ماده ای موثر در تعادل بخشی به بدن معرفی شده اند.

علاوه بر هند، در مصر باستان نیز از اسفرزه برای اهداف دارویی و درمانی استفاده می شد. بقایای این گیاه در کاوش های باستان شناسی مصر یافت شده که نشان دهنده آگاهی مصریان باستان از خواص آن بوده است.

در ادبیات و متون کهن ایرانی نیز اشاراتی به خواص درمانی و کاربردهای اسفرزه وجود دارد. حکما و پزشکان ایرانی، مانند ابن سینا در کتاب قانون در طب، به اثرات ملین و تسکین دهنده اسفرزه اشاره کرده اند. این موضوع بیانگر آن است که از قرون متمادی، این گیاه در طب سنتی ایران جایگاه ویژه ای داشته و برای درمان انواع بیماری ها، به ویژه مشکلات گوارشی، مورد استفاده قرار می گرفته است.

۳.۲. گسترش جهانی و محبوبیت مدرن اسفرزه

با گذر زمان و توسعه مسیرهای تجاری، اسفرزه نیز مانند بسیاری از گیاهان دارویی دیگر، از کانون های اولیه خود به نقاط دوردست جهان گسترش یافت. تجار و کاوشگران نقش مهمی در پراکنش اولیه این گیاه ایفا کردند و آن را از مسیرهای زمینی و دریایی به مناطق جدید بردند.

یکی از جالب ترین جنبه های گسترش جهانی اسفرزه، ارتباط آن با استعمارگران انگلیسی است. انگلیسی ها در طول سفرهای اکتشافی و استعماری خود، این گیاه را به مناطق مختلفی از جمله اروپا، آمریکای شمالی و نیوزیلند معرفی کردند. به دلیل این نقش در پراکندگی اسفرزه، در برخی فرهنگ ها به آن لقب پای مرد انگلیسی داده شد، اشاره ای به این حقیقت که هر کجا انگلیسی ها قدم می گذاشتند، این گیاه نیز به دنبالشان می روئید.

ورود اسفرزه به غرب مدرن به اواخر قرن نوزدهم بازمی گردد، اما محبوبیت اصلی آن در دهه ۱۹۷۰ میلادی و با افزایش آگاهی عمومی درباره فواید فیبر رژیمی و گیاهان دارویی آغاز شد. از آن زمان، اسفرزه به عنوان یک مکمل غذایی و داروی گیاهی موثر، به ویژه برای سلامت دستگاه گوارش، در سراسر جهان شناخته شده و به یکی از پرفروش ترین محصولات در این زمینه تبدیل گشته است.

۳.۳. کاربردهای سنتی غیردارویی اسفرزه

جدای از خواص دارویی، اسفرزه در طول تاریخ کاربردهای غیردارویی جالبی نیز داشته است که کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. یکی از این کاربردها، استفاده از لعاب اسفرزه برای آهارزنی کاغذ در نسخ خطی فارسی است. در گذشته، برای افزایش کیفیت، دوام و مقاومت کاغذ در برابر رطوبت و جوهر، از لعاب گیاهان مختلف استفاده می شد. لعاب اسفرزه، به دلیل خاصیت چسبندگی و ژل مانندی که دارد، گزینه ای مناسب برای این کار بوده است. با ریختن دانه های اسفرزه در آب، لعابی غلیظ به دست می آمد که کاغذ را در آن غوطه ور می کردند و پس از خشک شدن، کاغذ سطحی صاف و مقاوم پیدا می کرد که برای نگارش متون با ارزش و ظریف مناسب بود. این کاربرد در منابعی همچون «جوهر سیمی»، «رساله در بیان کاغذ مرکب و حل الوان» و «گلزار صفا» ذکر شده است، که نشان دهنده دقت و هنر ایرانیان در صنایع دستی و نگارش است.

۴. مناطق رشد و پراکنش جغرافیایی اسفرزه

اسفرزه، به عنوان یک گیاه دارویی با قابلیت سازگاری بالا، در مناطق وسیعی از جهان کشت و رویش می یابد. درک پراکنش جغرافیایی آن به ما کمک می کند تا دیدگاهی جامع تر نسبت به اهمیت و جایگاه این گیاه در اکوسیستم های مختلف داشته باشیم.

۴.۱. پراکنش جهانی اسفرزه

همانطور که پیش تر اشاره شد، خاستگاه اصلی اسفرزه شامل شبه قاره هند و مناطق مدیترانه شرقی است. امروزه نیز این مناطق، کانون های اصلی کشت و تولید اسفرزه در جهان به شمار می روند:

• هند: بدون شک، هند بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده جهانی اسفرزه است. ایالت هایی مانند گجرات و راجستان، بخش عمده ای از تولید این گیاه را بر عهده دارند و به دلیل شرایط اقلیمی مناسب، محصول با کیفیتی را روانه بازارهای جهانی می کنند.
• پاکستان و کشورهای همجوار: پاکستان نیز به عنوان یکی از مناطق بومی و همسایه هند، در کشت و صادرات اسفرزه نقش مهمی ایفا می کند. مناطق نیمه خشک این کشور، بستر مناسبی برای رشد اسفرزه فراهم کرده اند.
• کشورهای مدیترانه ای: به دلیل بومی بودن در این منطقه، اسفرزه در بخش هایی از کشورهای حوزه مدیترانه نیز رویش طبیعی دارد و کشت می شود.
• بخش هایی از اروپا، آمریکای شمالی و نیوزیلند: با گسترش تاریخی اسفرزه توسط مهاجران و کاوشگران، این گیاه به تدریج در بخش هایی از این قاره ها نیز معرفی و کشت شده است. اگرچه مقیاس کشت آن به بزرگی هند نیست، اما به عنوان یک گیاه دارویی محبوب، در این مناطق نیز حضور دارد.

۴.۲. رویشگاه های اسفرزه در ایران

ایران، به دلیل گستردگی و تنوع اقلیمی خود، یکی از مهم ترین مناطق رویش و کشت اسفرزه در جهان محسوب می شود. این گیاه در پهنه های وسیعی از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشور یافت می شود و حضور دیرینه ای در فلور ایران دارد. در ادامه به تفصیل به مناطق رویشگاهی اسفرزه در ایران پرداخته می شود:

شمال ایران:

• دشت گرگان: این دشت حاصلخیز در استان گلستان، به دلیل خاک مناسب و آب و هوای معتدل، یکی از مناطق مهم رویش اسفرزه است.
• گیلان (رودبار، بین منجیل و پاچنار): در مسیر قزوین به رشت، به ویژه در مناطق بین منجیل و پاچنار و همچنین در شهرستان رودبار، اسفرزه به وفور دیده می شود. شرایط اقلیمی این مناطق که شامل تغییرات دمایی و خاک های مختلف است، برای رشد این گیاه مناسب است.

غرب و شمال غرب ایران:

• لرستان: این استان با طبیعت کوهستانی و دشت های حاصلخیز، میزبان خوبی برای اسفرزه است.
• کردستان: در مناطق مختلف کردستان، که دارای آب و هوای خنک تر و خاک های متنوع است، اسفرزه مشاهده می شود.
• ایلام، شوش، پشت کوه مهران: در استان ایلام و دشت های خوزستان مانند شوش و مناطق مرزی مانند پشت کوه مهران، این گیاه به دلیل سازگاری با آب و هوای گرم و خشک، رشد می کند.

مرکز و جنوب ایران:

• اصفهان و چهارمحال و بختیاری: در فلات مرکزی ایران و مناطق کوهپایه ای چهارمحال و بختیاری، اسفرزه به خوبی رشد می کند.
• فارس (تخت جمشید، لار): استان فارس، از جمله مناطق تاریخی تخت جمشید تا نواحی گرمسیری لار، اسفرزه را در خود جای داده است.
• کرمان (نزدیک بم): در مناطق خشک و گرمسیری کرمان، به ویژه اطراف شهر بم، این گیاه مشاهده می شود.
• مسجد سلیمان و بوشهر: در استان های گرمسیری خوزستان و بوشهر، به ویژه در مناطق مانند مسجد سلیمان، اسفرزه با آب و هوای گرم و خاک های شورتر سازگار شده است.

جنوب شرق و کوهستان ها:

• بلوچستان ایران و پاکستان: در مناطق هم مرز بلوچستان ایران و پاکستان، اسفرزه به طور سنتی برای کاربردهای خاص مورد استفاده قرار می گرفته و به وفور یافت می شود.
• کوهستان ها (کهگیلویه و بویراحمد): اسفرزه حتی در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر در استان هایی مانند کهگیلویه و بویراحمد نیز می روید که نشان دهنده دامنه وسیع سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوایی و ارتفاعی است.

این پراکنش گسترده، نه تنها اهمیت ایران را به عنوان یکی از مراکز رویش طبیعی اسفرزه برجسته می سازد، بلکه به پتانسیل بالای کشور در کشت و بهره برداری از این گیاه دارویی ارزشمند نیز اشاره دارد.

۵. شرایط اقلیمی و محیطی برای رشد اسفرزه

کاشت موفق اسفرزه، چه به صورت طبیعی و چه به صورت زراعی، مستلزم درک دقیق شرایط اقلیمی و محیطی مورد نیاز آن است. این گیاه با برخی ویژگی های خاص اقلیمی سازگاری دارد که در ادامه به آن ها پرداخته می شود.

۵.۱. خاک مناسب

اسفرزه به طور کلی گیاهی مقاوم است و می تواند در انواع مختلفی از خاک ها رشد کند، اما بهترین عملکرد را در خاک های شنی و لومی دارد. این نوع خاک ها به دلیل بافت سبک و زهکشی مناسب، از غرقابی شدن ریشه جلوگیری کرده و تهویه کافی را برای ریشه ها فراهم می کنند. همچنین، خاک هایی با pH بین ۷ تا ۸، یعنی کمی قلیایی، برای رشد اسفرزه ایده آل هستند. این گیاه توانایی تحمل خاک های شور و با شوری متوسط را نیز دارد که این ویژگی آن را برای کشت در مناطق خشک و نیمه خشک مناسب می سازد.

۵.۲. دما

نیاز دمایی اسفرزه برای رشد، به طور کلی متوسط و آب و هوای خنک است. این گیاه برای جوانه زنی و مراحل اولیه رشد به دمای نسبتاً پایین تر نیاز دارد. دمای مطلوب برای رشد و نمو اسفرزه معمولاً بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی گراد گزارش شده است. اگرچه در برابر خشکی مقاوم است، اما دماهای بسیار بالا و طولانی مدت می تواند بر عملکرد و کیفیت دانه ها تأثیر منفی بگذارد.

۵.۳. زمان کاشت و برداشت

کاشت بذر اسفرزه معمولاً در هوای خنک انجام می شود. در بسیاری از مناطق، اوایل پاییز یا اواخر زمستان (بسته به شرایط محلی و جلوگیری از یخبندان شدید) به عنوان بهترین زمان برای کاشت بذر توصیه می شود. این زمان بندی به گیاه فرصت می دهد تا قبل از فرارسیدن گرمای شدید تابستان، ریشه های قوی تشکیل داده و مراحل رشد خود را طی کند.

برداشت دانه ها در اوایل تابستان (اواسط تابستان) صورت می گیرد، یعنی زمانی که بذرها به بلوغ کامل رسیده اند. این زمان، بسته به منطقه و شرایط اقلیمی، ممکن است کمی متغیر باشد. برداشت باید با دقت انجام شود تا از ریزش دانه ها جلوگیری شود، زیرا دانه های اسفرزه بسیار کوچک و حساس هستند.

۵.۴. سازگاری اسفرزه با مناطق خشک و نیمه خشک

یکی از برجسته ترین ویژگی های اسفرزه، توانایی بالای آن در سازگاری با مناطق خشک و نیمه خشک است. این گیاه به دلیل سیستم ریشه ای کارآمد خود و توانایی استخراج آب از اعماق خاک، می تواند در مناطقی که سایر محصولات کشاورزی به سختی رشد می کنند، به حیات خود ادامه دهد. این سازگاری، اسفرزه را به گزینه ای مطلوب برای کشاورزی در مناطق با منابع آبی محدود تبدیل کرده است و در کشورهایی مانند هند و پاکستان، که با چالش کم آبی مواجه هستند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

۶. اهمیت شناخت منبع جغرافیایی و تاریخی اسفرزه

در دنیای امروز که مصرف کنندگان به دنبال محصولات طبیعی و با کیفیت هستند، شناخت منبع جغرافیایی و تاریخچه گیاهان دارویی اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. این دانش فراتر از کنجکاوی صرف است و ابعاد عمیق تری را در بر می گیرد که مستقیماً بر کیفیت، پایداری و ارزش محصول تأثیر می گذارد.

ارتباط با کیفیت محصول و ترکیبات موثره

محیطی که یک گیاه در آن رشد می کند، از جمله نوع خاک، آب و هوا، ارتفاع و میزان نور خورشید، تأثیر چشمگیری بر ترکیبات شیمیایی و در نتیجه کیفیت محصول نهایی آن دارد. اسفرزه نیز از این قاعده مستثنی نیست. منشأ جغرافیایی اسفرزه می تواند بر میزان موسیلاژ (ماده فعال اصلی)، فیبرهای محلول، مواد معدنی و سایر ترکیبات موثره آن تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، اسفرزه ای که در خاک های غنی و تحت شرایط اقلیمی ایده آل هند کشت می شود، ممکن است از نظر غلظت ترکیبات فعال با اسفرزه ای که در مناطق با شرایط نامناسب تر رشد کرده، تفاوت داشته باشد. شناخت این تفاوت ها به مصرف کنندگان کمک می کند تا محصولات با کیفیت تر را انتخاب کنند و به تولیدکنندگان امکان می دهد تا با بهبود شرایط کشت، محصولی با ارزش دارویی بالاتر ارائه دهند.

نقش در حفظ تنوع زیستی و گونه های بومی

شناخت دقیق منبع جغرافیایی یک گیاه مانند اسفرزه، به ما کمک می کند تا گونه های بومی و تنوع زیستی آن را بهتر درک و حفظ کنیم. با مشخص شدن مناطق رویش طبیعی اسفرزه در ایران یا سایر نقاط جهان، می توان برنامه های حفاظتی مؤثرتری برای جلوگیری از انقراض گونه های وحشی و حفظ ذخایر ژنتیکی این گیاه ارزشمند تدوین کرد. این امر نه تنها برای حفظ میراث طبیعی اهمیت دارد، بلکه تضمین کننده دسترسی پایدار به مواد اولیه با کیفیت برای نسل های آینده نیز خواهد بود. حفظ تنوع زیستی به معنای حفظ پتانسیل های دارویی و کشاورزی کشف نشده است.

تأثیر بر توسعه پایدار و اقتصاد محلی

آگاهی از مناطق بومی و مراکز کشت اسفرزه، نقش حیاتی در توسعه پایدار و اقتصاد محلی این مناطق دارد. با حمایت از کشاورزان محلی که به کشت اسفرزه مشغول هستند، می توان به بهبود معیشت آن ها و ایجاد فرصت های شغلی کمک کرد. این رویکرد، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک که گزینه های کشاورزی محدودتری دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، توسعه کشت پایدار اسفرزه می تواند به کاهش فشار بر منابع طبیعی و حفظ اکوسیستم های محلی کمک کند و یک مدل موفق از همزیستی انسان و طبیعت را به نمایش بگذارد. تجارت عادلانه و شفاف در این زمینه، زنجیره ارزشی را ایجاد می کند که هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف کننده سودمند است.

نتیجه گیری

اسفرزه، این دانه کوچک اما پرخاصیت، مسیری طولانی و شگفت انگیز را از خاستگاه های اولیه خود در مدیترانه شرقی، هند و پاکستان آغاز کرده و به تدریج به یکی از محبوب ترین گیاهان دارویی در سراسر جهان تبدیل شده است. سفر آن از دل تاریخ کهن، جایی که در طب آیورودا و متون طب سنتی ایران جایگاهی ویژه داشت، تا رسیدن به قفسه های داروخانه های مدرن، گویای اهمیت و خواص بی نظیر آن است.

ایران، با گستره وسیع جغرافیایی و تنوع اقلیمی چشمگیر خود، نه تنها گذرگاهی برای اسفرزه بوده، بلکه به عنوان یکی از مراکز مهم رویش و کشت این گیاه، جایگاهی برجسته دارد. از دشت های حاصلخیز گرگان تا کوهستان های کهگیلویه و بویراحمد، و از مناطق مرزی شوش تا نواحی گرمسیری بوشهر، اسفرزه ریشه های خود را در خاک ایران محکم کرده است. شناخت دقیق خاستگاه اسفرزه، پراکنش آن و شرایط محیطی مورد نیاز برای رشدش، نه تنها دانش ما را درباره این گیاه افزایش می دهد، بلکه به حفظ تنوع زیستی، تضمین کیفیت محصول و حمایت از توسعه پایدار مناطق محلی نیز کمک می کند.

با توجه به افزایش روزافزون آگاهی جهانی نسبت به اهمیت گیاهان دارویی و محصولات طبیعی، پتانسیل های اسفرزه همچنان در حال کشف شدن است. این گیاه، با میراث تاریخی غنی و قابلیت های آینده نگرانه خود، به عنوان نمونه ای بارز از گنجینه های طبیعی، همواره در کانون توجه محققان و علاقه مندان به سلامت قرار خواهد داشت. سفر اسفرزه در طول زمان و مکان، همچنان ادامه دارد و بخش های ناگفته ای از داستان آن منتظر کشف هستند.