مهریه تا چند سکه پرداخت میشود؟ بررسی جامع قوانین فعلی و طرح های جدید
مهریه به هر میزان که در سند ازدواج تعیین و توافق شده باشد، یک حق شرعی و قانونی برای زن محسوب می شود و مرد مکلف به پرداخت آن است. ابهامات زیادی پیرامون قوانین مهریه، به ویژه در مورد سقف پرداخت یا جنبه کیفری آن، مطرح می شود؛ اما حقیقت آن است که محدودیتی برای اصل مطالبه مهریه وجود ندارد و میزان تعهد، همان توافق اولیه است.
برای بسیاری از افراد، مهریه نه تنها یک جنبه مالی، بلکه نمادی از تعهد و پشتیبانی در زندگی مشترک است. با این حال، در بزنگاه های دشوار و مسائل خانوادگی، این موضوع می تواند به یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مسائل حقوقی تبدیل شود. آگاهی از جزئیات و ظرایف قوانین مربوط به مهریه، نه تنها برای زوجین در آستانه ازدواج، بلکه برای تمامی افرادی که درگیر مسائل حقوقی خانواده هستند یا صرفاً به دنبال درک حقوق و تعهدات خود می گردند، ضروری است. این آگاهی کمک می کند تا از سردرگمی ناشی از اطلاعات ضدونقیض جلوگیری شود و افراد بتوانند با دیدی روشن تر، تصمیمات درستی اتخاذ کنند.
مهریه در قانون فعلی: حق، حدود و نحوه پرداخت
ماهیت حقوقی مهریه و میزان قابل مطالبه
مهریه از منظر قوانین ایران، یک دین و تعهد مالی است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح دائم، بر عهده مرد قرار می گیرد و زن مالک آن می شود. این بدان معناست که به محض عقد، زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند، مگر اینکه قید «عندالاستطاعه» در عقدنامه درج شده باشد. نکته بسیار مهم آن است که هیچ سقف قانونی برای میزان مهریه تعیین نشده است. زن می تواند مهریه ای به هر تعداد سکه یا هر مال دیگری که در زمان عقد مورد توافق قرار گرفته، داشته باشد و حق مطالبه تمام آن را دارد. تصور رایج مبنی بر محدودیت مهریه به تعداد مشخصی سکه، مربوط به جنبه کیفری یا همان قابلیت جلب و حبس مرد است، نه اصل دین مهریه.
در واقع، زمانی که یک زوج تصمیم به تعیین مهریه می گیرند، هر مقدار سکه یا مالی که در عقدنامه قید می شود، به منزله یک بدهی قطعی و لازم الاجرا برای مرد تلقی می شود. این بدهی، حتی اگر به هزاران سکه برسد، از نظر حقوق مدنی، پابرجا و قابل مطالبه است. زن حق دارد از طریق مراجع قانونی، تمام مهریه خود را پیگیری کند، اما نحوه و ضمانت اجرای وصول آن، بسته به میزان و تمکن مالی مرد، متفاوت خواهد بود.
مسئولیت کیفری و مرز ۱۱۰ سکه
قانون گذار برای اطمینان از اجرای تعهد مهریه و جلوگیری از تضییع حقوق زن، ضمانت اجرایی برای آن در نظر گرفته است. این ضمانت اجرا عمدتاً از طریق قابلیت جلب و حبس مرد در صورت عدم پرداخت مهریه و عدم اثبات اعسار (ناتوانی مالی) محقق می شود. با این حال، این جنبه کیفری، خود دارای محدودیت هایی است که در ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده به آن پرداخته شده است.
مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، اگر مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است. این بدین معناست که برای مهریه تا ۱۱۰ سکه، اگر مرد از پرداخت امتناع ورزد و عدم تمکن مالی خود را نیز در دادگاه ثابت نکند، امکان جلب و حبس او وجود دارد.
قانون فعلی می گوید: برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، مرد ممکن است با مجازات حبس مواجه شود. اما برای مازاد بر این میزان، حبس اعمال نمی شود و تنها تمکن مالی مرد ملاک است.
اما اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، در خصوص مازاد بر این میزان، صرفاً ملائت زوج (توانایی مالی) ملاک پرداخت است و حکم جلب و حبس برای مازاد بر ۱۱۰ سکه اعمال نخواهد شد. این نکته بسیار حیاتی است که به معنای ساقط شدن دین مهریه یا عدم پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه نیست، بلکه تنها به معنای عدم اعمال مجازات حبس برای آن بخش از مهریه است. زن همچنان می تواند مازاد بر ۱۱۰ سکه را از طریق مدنی و با اثبات توانایی مالی مرد، مطالبه کند. این تمایز، اغلب منشأ بسیاری از سوءتفاهم ها و اطلاعات نادرست در جامعه است.
نحوه محاسبه ارزش مهریه سکه ای
در شرایط اقتصادی کنونی که نوسانات قیمت ارز و طلا به سرعت رخ می دهد، نحوه محاسبه ارزش مهریه (به ویژه مهریه هایی که به صورت سکه یا طلا تعیین شده اند) از اهمیت بالایی برخوردار است. بر اساس مصوبات و رویه های قضایی موجود، اگر مهریه به صورت سکه بهار آزادی یا مرتبط با طلا و ارز تعیین شده باشد، ارزش آن در زمان مطالبه و اجرای حکم، بر اساس نرخ رسمی اعلام شده توسط بانک مرکزی محاسبه می شود و نه نرخ روز بازار آزاد. این سازوکار به کاهش اختلافات ناشی از نوسانات شدید قیمت کمک می کند و چارچوبی مشخص برای ارزیابی ارزش مهریه فراهم می آورد.
این موضوع به این دلیل حائز اهمیت است که نرخ بازار آزاد ممکن است با نرخ رسمی تفاوت داشته باشد و اگر مبنای محاسبه، نرخ روز بازار آزاد بود، می توانست به بی عدالتی یا سوءاستفاده منجر شود. با تعیین نرخ رسمی بانک مرکزی به عنوان ملاک، شفافیت بیشتری در فرآیند مطالبه و پرداخت مهریه ایجاد شده و حقوق هر دو طرف تا حد امکان حفظ می گردد. البته لازم به ذکر است که این محاسبه به نرخ روز (اما نرخ رسمی) انجام می شود و تورم را تا حدودی پوشش می دهد، اما ممکن است در مهریه های تعیین شده در سالیان بسیار دور، همچنان چالش هایی برای مرد در زمینه پرداخت به وجود آورد.
واقعیت یا شایعه: طرح های 14 و 5 سکه
وضعیت فعلی طرح 14 سکه
در سال های اخیر، شایعات و اخبار متعددی پیرامون تصویب «قانون جدید مهریه ۱۴ سکه» در جامعه و رسانه ها مطرح شده است که نگرانی ها و ابهامات زیادی را به وجود آورده. اما لازم است به صورت صریح و قاطع بیان شود که تاکنون هیچ قانون جدیدی مبنی بر محدودیت مهریه به ۱۴ سکه به تصویب نهایی نرسیده و اجرایی نشده است. آنچه در این زمینه مطرح می شود، در حد یک «طرح» یا «پیشنهاد» در مجلس شورای اسلامی یا کمیسیون های قضایی آن است.
این طرح ها، معمولاً با هدف کاهش جمعیت کیفری زندان ها (افرادی که به دلیل عدم پرداخت مهریه در حبس به سر می برند) و ساماندهی هرچه بیشتر به وضعیت مهریه، مطرح می شوند. اما تا تبدیل شدن یک طرح به قانون، مراحل طولانی و پیچیده ای مانند تصویب در صحن علنی مجلس، تأیید شورای نگهبان و ابلاغ برای اجرا باید طی شود که طرح ۱۴ سکه هنوز این مراحل را کامل نکرده است. در نتیجه، این موضوع هنوز جنبه قانونی پیدا نکرده و نمی توان بر اساس آن اقدام حقوقی انجام داد. با وجود زمزمه هایی مبنی بر کاهش جنبه کیفری مهریه به این میزان، باید تأکید کرد که حتی در صورت تصویب چنین طرحی، حق زوجه برای مطالبه کل مهریه (بیش از ۱۴ سکه) از طریق مدنی و با اثبات تمکن مالی زوج، همچنان پابرجا خواهد بود و تنها جنبه حبس برای مازاد بر این میزان برداشته می شود.
شایعات پیرامون مهریه 5 سکه
همانند طرح ۱۴ سکه، در سال های اخیر شایعاتی نیز در مورد «قانون جدید مهریه ۵ سکه» مطرح شده است. این شایعات معمولاً از این ایده سرچشمه می گیرند که میزان جنبه کیفری مهریه باید از ۱۱۰ سکه به تعداد بسیار کمتری مانند ۵ سکه کاهش یابد. هدف اصلی از طرح چنین ایده هایی، به حداقل رساندن تعداد زندانیان مهریه و کاهش بار سنگین دعاوی خانوادگی است.
اما واقعیت این است که وضعیت طرح یا شایعه مربوط به مهریه ۵ سکه حتی از طرح ۱۴ سکه نیز مبهم تر است و هیچ سابقه قانونی قوی یا روند جدی برای تصویب آن مشاهده نشده است. این موضوع بیشتر در حد گفت وگوها یا ایده پردازی ها در محافل خاص باقی مانده و به هیچ عنوان به مرحله قانون گذاری نزدیک نشده است. بنابراین، هرگونه اطلاعاتی که حاکی از تصویب یا اجرای قانون مهریه ۵ سکه باشد، نادرست و صرفاً شایعه است. مهم است که افراد در مواجهه با چنین اطلاعاتی، به منابع رسمی و معتبر مراجعه کرده و از پذیرش اخبار تأیید نشده خودداری کنند. در نهایت، باید به خاطر داشت که حتی اگر در آینده چنین طرح هایی تصویب شوند، اصل مهریه به عنوان یک دین مالی بر عهده مرد باقی خواهد ماند و تنها ممکن است در جنبه های کیفری و نحوه اجرای آن تغییراتی اعمال شود.
فرآیند مطالبه و چالش های پرداخت مهریه
روش های قانونی مطالبه مهریه
زمانی که زن تصمیم به مطالبه مهریه خود می گیرد، دو مسیر قانونی اصلی پیش روی او قرار دارد که هر کدام ویژگی ها و مراحل خاص خود را دارند:
الف) از طریق اجرای ثبت:
این روش، غالباً به عنوان مسیری سریع تر و کم هزینه تر در مراحل اولیه شناخته می شود، به ویژه اگر مرد اموال ثبت شده ای مانند ملک یا خودرو به نام خود داشته باشد. زن می تواند با مراجعه به دفتر ازدواجی که عقد در آن ثبت شده، درخواست صدور اجرائیه ثبتی کند. پس از صدور اجرائیه، اداره ثبت نسبت به توقیف اموال رسمی مرد اقدام می کند. مزیت اصلی این روش، سرعت نسبی و عدم نیاز به طی مراحل پیچیده دادرسی اولیه در دادگاه است. اما این روش محدودیت هایی نیز دارد؛ برای اموالی که ثبت رسمی نشده اند (مانند مطالبات از اشخاص، حقوق و دستمزد، سهام شرکت ها و…) نیاز به مراجعه به دادگاه خواهد بود.
ب) از طریق دادگاه خانواده:
این مسیر برای توقیف هر نوع اموالی، مطالبه مهریه عندالاستطاعه (که اثبات توانایی مالی مرد در آن ضروری است) و رسیدگی به دادخواست اعسار مرد (درخواست تقسیط مهریه) استفاده می شود. در این روش، زن باید با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مطالبه مهریه خود را مطرح کند. اگرچه ممکن است این مسیر کمی زمان برتر باشد، اما گستره عملیاتی آن برای پیگیری انواع اموال و بررسی دقیق تر شرایط مالی طرفین، وسیع تر است. همچنین، در مواردی که مرد در خارج از کشور اقامت دارد، یا اموال او در دسترس نیست، دادگاه می تواند حکم را صادر و در صورت لزوم از طریق مراجع بین المللی پیگیری کند.
دادخواست اعسار و تقسیط مهریه
اعسار در لغت به معنای ناتوانی مالی است و در اصطلاح حقوقی، به معنای ناتوانی زوج در پرداخت یکجای مهریه به زوجه است. زمانی که مرد با درخواست مهریه از سوی زن مواجه می شود، اگر توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می تواند به دادگاه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم کند. این دادخواست به منظور تقسیط مهریه ارائه می شود تا مرد از پرداخت فوری و یکجای آن معاف شده و بتواند بدهی خود را به صورت اقساطی بپردازد.
شرایط درخواست اعسار:
مرد باید عدم توانایی مالی خود را به دادگاه اثبات کند. این اثبات معمولاً با ارائه لیستی کامل از اموال، دارایی ها، درآمد، هزینه های زندگی و تعداد افراد تحت تکفل او صورت می گیرد. دادگاه تمام این موارد را به دقت بررسی می کند تا اطمینان حاصل شود که مرد واقعاً معسر است و صرفاً به دنبال طفره رفتن از پرداخت مهریه نیست. در گذشته، گواهی شهود (۴ نفر شاهد) برای اثبات اعسار کافی بود، اما اکنون دادگاه با تحقیقات کامل تر و بررسی گردش مالی و اموال، تصمیم گیری می کند.
نحوه تعیین پیش قسط و اقساط:
اگر دادگاه اعسار مرد را بپذیرد، اقدام به تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه می کند. میزان این پیش قسط و اقساط بر اساس توان مالی مرد، شغل او، حقوق دریافتی، تعداد افراد تحت تکفل و سایر شرایط مالی او تعیین می شود. برای مثال، ممکن است برای فردی با حقوق ثابت، میزان مشخصی از حقوق او به صورت ماهانه برای مهریه کسر شود. این فرآیند با هدف برقراری عدالت و حمایت از حقوق هر دو طرف انجام می شود، به طوری که هم زن به حق خود برسد و هم مرد در تنگنای غیرقابل تحمل قرار نگیرد.
عواقب عدم پرداخت اقساط:
در صورتی که دادگاه حکم به تقسیط مهریه بدهد و مرد از پرداخت اقساط تعیین شده توسط دادگاه خودداری کند، زن می تواند مجدداً با مراجعه به دادگاه، درخواست اعمال ضمانت اجراهای قانونی را داشته باشد. این امر ممکن است منجر به صدور حکم جلب و حبس مرد شود، مگر اینکه مرد بتواند دلیل موجهی برای عدم پرداخت اقساط ارائه دهد یا اعسار مجدد خود را از پرداخت اقساط اثبات کند.
تمایز مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
مهریه به دو صورت اصلی در عقدنامه قید می شود که هر یک پیامدهای حقوقی متفاوتی برای زوجین دارد:
۱. مهریه عندالمطالبه:
این رایج ترین نوع مهریه است و به این معناست که زن حق دارد به محض جاری شدن صیغه عقد، تمام مهریه خود را مطالبه کند. در این حالت، مرد موظف به پرداخت فوری مهریه است و تنها راهی که می تواند از پرداخت یکجای آن سرباز زند، اثبات اعسار خود (ناتوانی مالی) در دادگاه است تا مهریه به صورت اقساطی پرداخت شود. در مهریه عندالمطالبه، بار اثبات عدم توانایی مالی بر دوش مرد است.
۲. مهریه عندالاستطاعه:
در این نوع مهریه، پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که توانایی مالی مرد برای پرداخت آن را به دادگاه اثبات کند. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی بر عهده زن است. این قید باید به صراحت در عقدنامه درج شود و در صورت عدم درج، مهریه به صورت خودکار عندالمطالبه تلقی می شود. مهریه عندالاستطاعه اغلب به منظور حمایت از مردانی که توان مالی محدودی دارند و جلوگیری از بار مالی سنگین بر دوش آنها در آغاز زندگی مشترک، مورد استفاده قرار می گیرد.
انتخاب بین این دو نوع مهریه، تصمیمی مهم در زمان عقد است که باید با آگاهی کامل از تبعات حقوقی آن انجام شود. درج قید «عندالاستطاعه» می تواند به مرد امنیت خاطر بیشتری بدهد، اما در عین حال، فرآیند مطالبه مهریه را برای زن دشوارتر می کند، زیرا باید توانایی مالی مرد را ثابت کند. اهمیت درج دقیق و واضح این قید در عقدنامه، از بروز اختلافات آتی جلوگیری می کند و نقش مهمی در حقوق و تعهدات هر یک از طرفین ایفا می نماید.
مهریه حال و مدت دار
در کنار تقسیم بندی عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مهریه می تواند از نظر زمان پرداخت نیز به دو نوع «حال» و «مدت دار» تقسیم شود که هر یک مفهوم و کاربرد خاص خود را دارد:
۱. مهریه حال:
مهریه حال به مهریه ای گفته می شود که هیچ قید و شرط زمانی برای پرداخت آن در نظر گرفته نشده است. به عبارت دیگر، زن به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، حق دارد به صورت فوری و در هر زمان که بخواهد، مهریه خود را از مرد مطالبه کند. در این حالت، مرد موظف است مهریه را بپردازد و تا زمانی که مهریه پرداخت نشده است، زن می تواند از حق حبس خود (عدم تمکین از شوهر تا زمان دریافت تمام یا بخشی از مهریه) استفاده کند، البته به شرط باکره بودن و عدم تمکین قبلی. غالب مهریه هایی که در جامعه ما تعیین می شوند، از نوع حال هستند.
۲. مهریه مدت دار:
مهریه مدت دار به مهریه ای اطلاق می شود که پرداخت آن به زمان یا واقعه ای مشخص در آینده موکول شده باشد. به عنوان مثال، ممکن است توافق شود که مهریه پس از گذشت ۵ سال از تاریخ عقد، یا در صورت وقوع یک رویداد خاص (مثلاً فارغ التحصیلی زن، یا خرید خانه توسط مرد) پرداخت شود. در این صورت، زن تا فرا رسیدن آن زمان یا تحقق آن شرط، نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند. این نوع مهریه کمتر رایج است و نیاز به دقت فراوان در نگارش شروط در عقدنامه دارد تا از بروز ابهامات و اختلافات در آینده جلوگیری شود. در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه ضروری است و باید به صورت دقیق مشخص شود، اما در عقد دائم، امکان تعیین نکردن مهریه نیز وجود دارد، که در آن صورت «مهرالمثل» تعیین خواهد شد.
توقیف اموال، مستثنیات دین و مالیات مهریه
اموال قابل توقیف و مستثنیات دین
یکی از راه های اصلی برای وصول مهریه در صورت عدم پرداخت از سوی مرد، توقیف اموال اوست. زن می تواند برای مطالبه مهریه، از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، درخواست توقیف اموال مرد را ارائه دهد. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
- املاک و مستغلات (خانه، زمین، آپارتمان)
- خودرو و وسایل نقلیه
- حساب های بانکی و سپرده های مالی
- حقوق و مزایای دریافتی (تا یک چهارم یا یک سوم، بسته به مجرد یا متأهل بودن و وضعیت معیشتی)
- سهام و اوراق بهادار
- سایر اموال منقول و غیرمنقول با ارزش
با این حال، قانون برای حمایت از حداقل زندگی افراد، مفهومی به نام مستثنیات دین را تعریف کرده است. مستثنیات دین، اموالی هستند که حتی با وجود بدهکاری، قابل توقیف نیستند، زیرا برای امرار معاش و حفظ کرامت انسانی بدهکار ضروری محسوب می شوند. این موارد شامل:
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار باشد و برای زندگی او و افراد تحت تکفلش ضروری باشد.
- اثاثیه ضروری زندگی (مانند یخچال، تلویزیون، وسایل آشپزخانه) که متناسب با شأن او باشد.
- ابزار و وسایل کار و امرار معاش بدهکار (مثلاً یک کامیون کشنده برای راننده کامیون، یا ابزار و تجهیزات یک کارگاه کوچک).
- بخش مشخصی از حقوق و مزایای دریافتی (به میزانی که برای تأمین حداقل زندگی لازم است و قابل توقیف نیست).
- خوراک و پوشاک ضروری.
در تعیین مستثنیات دین، شأن عرفی و وضعیت زندگی بدهکار ملاک قرار می گیرد و این موضوع توسط دادگاه یا مرجع قضایی تعیین می شود. برای مثال، اگر یک مرد تنها یک خانه داشته باشد که در آن زندگی می کند، معمولاً این خانه جزء مستثنیات دین محسوب شده و قابل توقیف برای مهریه نیست، مگر اینکه ارزش آن بسیار فراتر از شأن عرفی او باشد و امکان تأمین مسکن دیگری باقیمانده مبلغ وجود داشته باشد.
شایعات مالیات بر مهریه
در سالیان اخیر، شایعات زیادی در مورد وضع «مالیات بر مهریه» مطرح شده است که نگرانی های زیادی را به خصوص برای زوجین در آستانه ازدواج ایجاد کرده است. اما پاسخ قاطع به این شایعات این است که در حال حاضر (سال ۱۴۰۴)، هیچ قانون رسمی و اجرایی مبنی بر اخذ مالیات مستقیم بر مهریه (در زمان ثبت عقد یا مطالبه آن) در ایران وجود ندارد. این بدان معناست که زوجین هنگام عقد و تعیین مهریه، یا زن در زمان مطالبه مهریه خود، مستقیماً مشمول پرداخت مالیات بر مهریه نمی شوند.
منشأ این شایعات احتمالاً از چند موضوع نشأت می گیرد:
- نیم عشر دولتی: در برخی مراحل اجرایی مهریه، مانند زمانی که مهریه از طریق اجرای ثبت یا دادگاه وصول می شود، مبلغی تحت عنوان «نیم عشر دولتی» از مبلغ وصول شده کسر می شود. این مبلغ، در واقع هزینه های اجرایی و دادرسی است و نه مالیات بر اصل مهریه.
- مالیات بر نقل و انتقال: اگر مهریه به صورت مال غیرمنقول (مانند ملک) باشد و برای پرداخت آن، ملک به نام زن منتقل شود، این نقل و انتقال ملک مانند هر نقل و انتقال دیگری، مشمول مالیات بر نقل و انتقال املاک خواهد شد. اما این مالیات بر خود مهریه نیست، بلکه بر فرآیند انتقال دارایی اعمال می شود.
- طرح های پیشنهادی: در برخی طرح های اصلاحی مهریه که در مجلس یا نهادهای مرتبط مطرح شده، ایده هایی در خصوص وضع مالیات بر مهریه های بسیار سنگین (مازاد بر یک سقف مشخص) برای تشویق به مهریه های متعارف تر، مورد بحث قرار گرفته است. اما همانطور که پیشتر ذکر شد، این موارد صرفاً طرح هستند و به قانون تبدیل نشده اند.
بنابراین، برای شفافیت کامل، لازم است افراد به این نکته توجه داشته باشند که مهریه به خودی خود مشمول مالیات نیست و اطلاعات نادرست در این زمینه می تواند موجب سردرگمی و نگرانی های بی مورد شود.
نکات مهم و ابهامات رایج درباره مهریه
آیا پرداخت مهریه پس از 14 یا 110 سکه متوقف می شود؟
یکی از بزرگترین سوءتفاهم ها و ابهامات رایج در مورد قوانین مهریه این است که آیا پس از پرداخت ۱۴ یا ۱۱۰ سکه، مرد از پرداخت مابقی مهریه معاف می شود؟ پاسخ به این سوال، قاطعانه خیر است.
همانطور که قبلاً توضیح داده شد، اعداد ۱۴ و ۱۱۰ سکه عمدتاً به جنبه کیفری مهریه (امکان جلب و حبس مرد) مربوط می شوند، نه به اصل دین مهریه. مهریه، به هر میزان که در عقدنامه تعیین شده باشد، یک دین مدنی بر عهده مرد است و تا آخرین سکه (یا معادل آن) پابرجا می ماند. محدودیت ۱۱۰ سکه (در قانون فعلی) و طرح های پیشنهادی ۱۴ سکه (در صورت تصویب)، فقط به معنای آن است که اگر مرد مازاد بر این تعداد سکه را پرداخت نکند و اعسار او نیز ثابت شود، دیگر به دلیل عدم پرداخت آن بخش از مهریه زندانی نخواهد شد. اما زن همچنان حق مطالبه مابقی مهریه را از طریق قانونی دارد و مرد موظف به پرداخت آن (از طریق اقساط یا توقیف اموال غیر مستثنی) است. بنابراین، نباید تصور کرد که با پرداخت این سقف های عددی، تعهد مرد به طور کامل از بین می رود؛ بلکه تنها جنبه های فشار و اجبار کیفری محدود می شود.
تاثیر قوانین جدید بر ازدواج های قبلی
اینکه قوانین جدید مهریه (در صورت تصویب) چه تأثیری بر ازدواج هایی که قبلاً صورت گرفته اند خواهند داشت، سوال مهمی است. اصولاً در حقوق، قوانین عطف به ماسبق نمی شوند، یعنی بر گذشته تأثیر نمی گذارند؛ مگر اینکه قانون گذار صراحتاً خلاف آن را بیان کند. با این حال، در مورد مهریه، باید بین دو جنبه تمایز قائل شد:
- اصل دین مهریه: مهریه یک دین مدنی است که به محض عقد بر ذمه مرد قرار می گیرد. این اصل دین، حتی با تصویب قوانین جدید، تغییر نمی کند. یعنی اگر کسی در سال های گذشته مهریه ۱۰۰۰ سکه تعیین کرده باشد، همچنان مدیون ۱۰۰۰ سکه است و این مقدار با قانون جدید به ۱۴ یا ۱۱۰ سکه کاهش نمی یابد.
- جنبه های اجرایی و کیفری: قوانین مربوط به نحوه اجرا، محدودیت های توقیف اموال و به خصوص مجازات های کیفری (مانند حبس)، معمولاً شامل حال پرونده های در جریان و حتی محکومان قبلی نیز می شوند. این بدان معناست که اگر طرح ۱۴ سکه به قانون تبدیل شود و جنبه کیفری مهریه را محدود کند، احتمالاً افرادی که پیش از تصویب قانون نیز به دلیل مهریه در حبس هستند یا پرونده های اجرایی آن ها در جریان است، مشمول این تغییر شده و از جنبه حبس برای مازاد بر ۱۴ سکه معاف خواهند شد. این رویه برای کاهش جمعیت زندانیان و انطباق با سیاست های قضایی جدید است.
پس، اگرچه اصل دین مهریه ازدواج های گذشته پابرجا می ماند، اما نحوه مطالبه و ضمانت های اجرایی آن می تواند تحت تأثیر قوانین جدید قرار گیرد.
مهریه در صورت فوت زوج یا زوجه
مهریه به عنوان یک دین، با فوت یکی از طرفین نیز ساقط نمی شود و وضعیت حقوقی خاص خود را پیدا می کند:
- در صورت فوت زوج (مرد): مهریه به عنوان یک بدهی ممتاز، از ترکه (اموال به جای مانده از متوفی) او قابل مطالبه است. زن می تواند قبل از تقسیم ارث بین وراث، مهریه خود را از اموال شوهر متوفی خود مطالبه و دریافت کند. در این حالت، زن نیز به عنوان یکی از ورثه، سهم الارث خود را (علاوه بر مهریه) دریافت خواهد کرد.
- در صورت فوت زوجه (زن): مهریه به عنوان بخشی از دارایی های او، به ورثه شرعی و قانونی او منتقل می شود. یعنی ورثه زن (شامل همسر، فرزندان، پدر و مادر، بسته به مورد) می توانند نسبت به سهم الارث خود، مهریه متوفی را از مرد (شوهرش) مطالبه کنند. بنابراین، دین مهریه حتی با فوت زن نیز از بین نمی رود و به وراث او منتقل می شود.
این جنبه از قوانین مهریه نشان دهنده استحکام و پایداری این دین در نظام حقوقی ایران است و تاکید دارد که مهریه صرفاً یک توافق بین دو نفر نیست، بلکه تعهدی است که پیامدهای آن در شرایط مختلف حقوقی نیز مد نظر قرار می گیرد.
معرفی انواع مهریه (مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه)
قانون مدنی ایران، با الهام از فقه امامیه، سه گونه اصلی برای مهریه تعریف کرده است که هر کدام شرایط و احکام خاص خود را دارند:
- مهرالمسمی: این رایج ترین نوع مهریه است و به مالی اطلاق می شود که در عقدنامه ازدواج دائم یا موقت، با توافق کامل و صریح زوجین، تعیین و مشخص می گردد. مهرالمسمی می تواند شامل سکه، طلا، ملک، وجه نقد یا هر مال دیگری باشد که ارزش مالی و قابلیت تملک داشته باشد.
- مهرالمثل: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، زوجین در زمان عقد، مهریه ای را تعیین نکرده باشند یا مهر تعیین شده، باطل باشد. در این صورت، اگر بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد، دادگاه با در نظر گرفتن ویژگی های زن (مانند سن، وضعیت خانوادگی، تحصیلات، زیبایی، موقعیت اجتماعی) و عرف جامعه، مهریه ای را به عنوان مهرالمثل تعیین می کند.
- مهرالمتعه: مهرالمتعه نیز در عقد دائم کاربرد دارد و زمانی تعیین می شود که در عقد، مهریه ای مشخص نشده باشد و قبل از وقوع نزدیکی، طلاق رخ دهد. در این حالت، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد (از نظر دارایی و توانایی اقتصادی)، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن تعیین می کند.
آگاهی از این انواع مهریه به زوجین کمک می کند تا با درک عمیق تری از حقوق و تعهدات خود، در مورد تعیین مهریه در عقدنامه تصمیم بگیرند و از بروز ابهامات و اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری کنند.
نتیجه گیری
مهریه، ستون فقرات تعهد مالی در زندگی مشترک است که با پیچیدگی های خاص خود، همواره موضوع بحث و تبادل نظر بوده است. از یک سو، این حق قانونی و شرعی زن، تضمینی برای پشتوانه مالی اوست و از سوی دیگر، در شرایط اقتصادی امروز، می تواند بار سنگینی بر دوش مردان بگذارد. در این مقاله به این موضوع پرداخته شد که مهریه تا چند سکه پرداخت میشود و دیدگاه جامعی از قوانین فعلی و طرح های پیشنهادی در مورد مهریه ارائه گردید.
به یاد داشته باشید که اصل مهریه، فارغ از تعداد سکه ها، همواره به عنوان یک دین بر عهده مرد است و هیچ گاه از بین نمی رود، مگر با بخشش یا پرداخت کامل. محدودیت های ۱۴ یا ۱۱۰ سکه، تنها به جنبه کیفری (حبس) آن باز می گردد و نه به اصل دین. در دنیای پر چالش امروز، پیچیدگی قوانین خانواده و به ویژه مهریه، بیش از پیش اهمیت آگاهی حقوقی را نمایان می سازد. برای هر دو طرف (چه زن و چه مرد)، مشورت با یک وکیل متخصص در امور خانواده قبل از هرگونه اقدام، نه تنها از بروز مشکلات جلوگیری می کند، بلکه می تواند مسیر رسیدن به حقوق و تعهدات قانونی را هموارتر سازد. هدف نهایی قوانین، حمایت از حقوق هر دو طرف و کاهش مشکلات اجتماعی است؛ اما این مهم، تنها با آگاهی و اقدام مسئولانه محقق خواهد شد.