نمونه اعتراض به رای دادگاه: جامع ترین راهنما و دانلود فرم های لایحه (بدوی، تجدیدنظر، فرجام، اعاده دادرسی)

هنگامی که رایی از دادگاه صادر می شود و فردی احساس می کند که این رای به حقوق او لطمه وارد کرده یا عادلانه نبوده است، حق اعتراض به رای دادگاه فرصتی حیاتی برای بازنگری و دفاع از حقوق تضییع شده به شمار می آید. این مقاله، راهنمایی جامع و کاربردی برای تنظیم و ثبت اعتراض به انواع آرای دادگاه ها است و با ارائه توضیحات شفاف و گام به گام، تمامی طرق اعتراض را پوشش می دهد.

در نظام حقوقی هر کشوری، دادرسی عادلانه یکی از مهم ترین ستون های عدالت است. در این فرآیند پیچیده، گاه پیش می آید که رای صادر شده از سوی دادگاه، آن طور که انتظار می رفت یا آن طور که شواهد و دلایل گواهی می دهند، به نفع یکی از طرفین نباشد. اینجاست که حق اعتراض به رای دادگاه به میان می آید؛ حقی که قانون گذار برای تمامی شهروندان پیش بینی کرده تا بتوانند در صورت لزوم، خواستار بازنگری و تجدیدنظر در رای صادر شده شوند. این حق، نه تنها تضمینی برای رعایت عدالت است، بلکه فرصتی را برای اصلاح اشتباهات احتمالی قضایی نیز فراهم می آورد. برای کسی که با چنین رایی مواجه شده، دانستن راه های قانونی اعتراض، مانند چراغی در تاریکی عمل می کند.

این مقاله با هدف روشن کردن این مسیر، از تعریف اعتراض به رای تا معرفی دقیق و کاربردی انواع طرق اعتراض، گام به گام در کنار شما خواهد بود. از واخواهی که فرصتی دوباره برای غایبان است، تا تجدیدنظرخواهی، فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث که هر یک مسیرهای خاص خود را دارند. علاوه بر تشریح مفاهیم قانونی، شرایط، مهلت ها و نحوه تنظیم لایحه های مربوطه، به شما کمک خواهد شد تا با بهره گیری از نمونه لایحه های عملی و قابل دانلود، لایحه خود را با اطمینان بیشتری تنظیم کنید. هدف نهایی، افزایش آگاهی حقوقی و توانمندسازی افراد برای دفاع از حقوق خود، با تأکید بر اهمیت مشاوره با وکیل متخصص در این راه است. چرا که هر مرحله از این فرآیند، خود دنیایی از جزئیات و ظرافت های حقوقی را در بر دارد که آشنایی با آن ها می تواند تفاوت فاحشی در نتیجه ایجاد کند.

اعتراض به رای دادگاه چیست و چرا اهمیت دارد؟

تصور کنید روزی برگه ای به دستتان می رسد که حکم دادگاه در آن نوشته شده و محتوایش آن طور که انتظار داشتید، نیست. این حس ناامیدی و سردرگمی، برای بسیاری از افراد آشناست. در چنین لحظه ای، اولین سوالی که در ذهن جرقه می زند این است که آیا راهی برای تغییر این رای وجود دارد؟ بله، این راه وجود دارد و از آن تحت عنوان «اعتراض به رای دادگاه» یاد می شود.

اعتراض به رای دادگاه، در واقع فرایندی قانونی است که به طرفین دعوا یا حتی شخص ثالثی که از رای صادره متضرر شده، این امکان را می دهد تا از مراجع قضایی بالاتر یا همان مرجع صادرکننده رای، درخواست بررسی مجدد یا نقض رای صادر شده را بنمایند. این اعتراض معمولاً در قالب یک «لایحه اعتراضیه» تنظیم و به دادگاه صالح ارائه می گردد. اهمیت این لایحه در آن است که زبان رسمی و حقوقی شما برای بیان دلایل عدم موافقت با رای، محسوب می شود. یک لایحه قوی و مستدل می تواند سرنوشت پرونده را تغییر دهد و نقشی حیاتی در دفاع از حقوق شما ایفا کند.

نقش لایحه اعتراضیه در دفاع از حقوق و اصلاح آرای قضایی

لایحه اعتراضیه صرفاً یک نامه اداری نیست؛ بلکه سند حقوقی شماست که در آن، دلایل قانونی و مستندات شما برای اعتراض به رای، به تفصیل بیان می شود. این لایحه باید با دقت، وضوح و استناد به مواد قانونی مربوطه تنظیم شود. وکیل یا خود شخص معترض، باید به دقت حکم صادره را تحلیل کرده و جهات اعتراض را مشخص کند. آیا رای صادره بر خلاف موازین قانونی است؟ آیا قاضی به دلایل ارائه شده توجه کافی نکرده است؟ آیا مستندات دادگاه فاقد اعتبار است؟ پاسخ به این سوالات، هسته اصلی لایحه اعتراضیه را تشکیل می دهد. نقش این لایحه در اصلاح آرای قضایی بی بدیل است؛ چرا که به دادگاه فرصت می دهد تا با نگاهی دوباره به پرونده و با توجه به دلایل جدید یا تحلیلی متفاوت از دلایل موجود، عدالتی که شاید در مرحله اول از دست رفته بود را برقرار سازد. در واقع، لایحه اعتراضیه، صدای شما در دستگاه قضا است.

آرای قطعی و غیرقطعی: تفاوت و قابلیت اعتراض به هر یک

در دنیای دادگاه ها، هر رایی که صادر می شود بلافاصله قابلیت اعتراض ندارد یا به عبارتی، قطعی نیست. تمایز بین آرای قطعی و غیرقطعی، سنگ بنای درک نحوه و مهلت اعتراض است. آرای غیرقطعی به آن دسته از آرایی اطلاق می شود که هنوز مهلت اعتراض به آن ها از طریق طرق عادی اعتراض (مانند واخواهی یا تجدیدنظرخواهی) به پایان نرسیده است. این آرا تا زمانی که قطعی نشوند، قابلیت اجرا ندارند و پرونده در مرحله رسیدگی باقی می ماند.

در مقابل، آرای قطعی به احکامی گفته می شود که یا مهلت اعتراض عادی به آن ها به پایان رسیده، یا اساساً قانون گذار برای آن ها راه اعتراض عادی پیش بینی نکرده است. اما آیا این به معنای پایان تمام راه هاست؟ خیر. در برخی موارد خاص و استثنایی که قانون پیش بینی کرده است، حتی به آرای قطعی نیز می توان از طریق طرق فوق العاده اعتراض (مانند فرجام خواهی، اعاده دادرسی یا اعتراض ثالث) اعتراض کرد. درک این تفاوت، کلید انتخاب مسیر صحیح اعتراض و حفظ حقوق فرد است.

انواع طرق اعتراض به آرای دادگاه ها: سفری در پیچ و خم های قانون

وقتی رای دادگاه به دلایلی که برایتان قانع کننده نیست صادر می شود، این حس ناخوشایند ممکن است شما را به فکر فرو ببرد که چگونه می توان مسیر پرونده را تغییر داد. خوشبختانه، نظام حقوقی ایران، با پیش بینی راه های گوناگونی برای اعتراض به آرا، این امکان را فراهم آورده است. این طرق اعتراض را می توان به دو دسته کلی عادی و فوق العاده تقسیم کرد که هر یک شرایط، مهلت ها و مراجع رسیدگی خاص خود را دارند. آشنایی با این دسته بندی و جزئیات هر یک، اولین گام برای انتخابی آگاهانه و اثربخش است.

«حق اعتراض به رای دادگاه، فرصتی است حیاتی که قانون گذار برای شهروندان فراهم آورده تا در صورت مشاهده نادیده گرفته شدن حقوق خود، بتوانند با استناد به دلایل و مستندات قانونی، خواستار بازنگری و تجدیدنظر در تصمیمات قضایی شوند.»

جدول مقایسه ای جامع طرق اعتراض به رای دادگاه

نوع اعتراض	مرجع رسیدگی	مهلت (مقیم ایران/خارج)	آرای قابل اعتراض	جهات اصلی اعتراض	هزینه دادرسی (تقریبی)
واخواهی	دادگاه صادرکننده رای غیابی	20 روز / 2 ماه	آرای غیابی	اثبات عدم ابلاغ صحیح یا دفاع ماهوی	بر اساس تعرفه خدمات قضایی
تجدیدنظرخواهی	دادگاه تجدیدنظر استان	20 روز / 2 ماه	آرای غیرقطعی دادگاه بدوی (مالی بالای 30 میلیون ریال، غیرمالی)	عدم اعتبار مستندات، عدم توجه قاضی به دلایل، مخالف بودن رای با قوانین	بر اساس تعرفه خدمات قضایی
فرجام خواهی	دیوان عالی کشور	20 روز / 2 ماه	آرای قطعی خاص، برخی آرای دادگاه تجدیدنظر	نقض قوانین، عدم رعایت تشریفات اساسی دادرسی	بر اساس تعرفه خدمات قضایی
اعاده دادرسی	دادگاه صادرکننده رای قطعی / دیوان عالی کشور	20 روز / 2 ماه	آرای قطعی (حقوقی و کیفری)	کشف اسناد جدید، تعارض آرا، حیله و تقلب، جعل اسناد	بر اساس تعرفه خدمات قضایی
اعتراض ثالث	دادگاه صادرکننده رای مورد اعتراض	محدودیت زمانی ندارد (تا قبل از اجرای کامل رای)	آرایی که به حقوق شخص ثالث لطمه وارد کرده	تضرر شخص ثالث از رای صادره	بر اساس تعرفه خدمات قضایی

1.1. طرق عادی اعتراض: اولین گام های دفاع

این دسته از اعتراض ها، مسیرهای عمومی و معمول تری هستند که قانون گذار برای بازنگری در آرای صادر شده پیش بینی کرده است. واخواهی و تجدیدنظرخواهی، دو نمونه بارز از این طرق هستند که برای آرای غیرقطعی و در مراحل اولیه دادرسی کاربرد دارند. این روش ها فرصتی مهم برای طرفین دعوا فراهم می آورند تا با ارائه دلایل و مستندات جدید یا نقد رای اولیه، از حقوق خود دفاع کنند.

1.1.1. واخواهی: فرصتی دوباره برای غایبان

تصور کنید پرونده ای در دادگاه داشته اید، اما به دلایل موجه یا حتی غیرموجه، نتوانستید در جلسات دادگاه حضور پیدا کنید یا ابلاغیه ها به درستی به دستتان نرسید. در چنین شرایطی، ممکن است رایی به صورت «غیابی» علیه شما صادر شود. اینجاست که واخواهی به کمک می آید. واخواهی، فرصتی است که قانون به خوانده غایب می دهد تا نسبت به رای غیابی صادره، اعتراض کند و خواستار رسیدگی مجدد و حضوری به پرونده شود. این اعتراض باید به همان دادگاهی که رای غیابی را صادر کرده، ارائه شود.

تعریف، شرایط و آرای قابل واخواهی: واخواهی تنها نسبت به آرای غیابی امکان پذیر است. رای غیابی، رایی است که علیه خوانده ای صادر می شود که در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و لایحه دفاعیه ای نیز ارسال نکرده باشد. شرایط آن، عمدتاً عدم اطلاع خوانده از جریان دادرسی یا عدم امکان حضور اوست.
مهلت واخواهی: برای افراد مقیم ایران، مهلت واخواهی بیست روز از تاریخ ابلاغ واقعی رای غیابی و برای افراد مقیم خارج از کشور، دو ماه است. تأخیر در این مهلت، مگر با عذر موجه، منجر به رد واخواهی خواهد شد.
جهات واخواهی و نحوه اثبات: در لایحه واخواهی، فرد باید دلایل عدم حضور خود در دادگاه و دفاعیات ماهوی خود را بیان کند. این دلایل می تواند شامل عدم ابلاغ صحیح، بیماری، سفر ناگهانی یا هر دلیل دیگری باشد که او را از حضور در دادگاه بازداشته است. اثبات این جهات از طریق مستندات معتبر (مانند گواهی پزشکی یا بلیط سفر) اهمیت دارد.
مراحل ثبت و رسیدگی به واخواهی: دادخواست واخواهی باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه صادرکننده رای غیابی ارسال شود. پس از ثبت، دادگاه مجدداً طرفین را به جلسه رسیدگی دعوت می کند و به دفاعیات واخواه و پاسخ های واخوانده گوش می دهد.

نحوه تنظیم لایحه واخواهی + دانلود نمونه لایحه واخواهی (Word/PDF)

برای تنظیم لایحه واخواهی، ابتدا باید مشخصات دقیق واخواه و واخوانده، شماره و تاریخ رای غیابی و شعبه صادرکننده آن درج شود. سپس، در قسمت شرح، به تفصیل دلایل غیبت و دفاعیات ماهوی خود را بیان کنید. به یاد داشته باشید که تمامی مستندات مربوطه را پیوست لایحه نمایید. نمونه های قابل دانلود این لایحه، به شما کمک می کند تا با قالبی استاندارد، لایحه خود را تنظیم کنید.

نمونه متن لایحه واخواهی


بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی/حقوقی [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

احتراما اینجانب [نام و نام خانوادگی واخواه] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی] و شماره پرونده [شماره پرونده] در خصوص دادنامه غیابی شماره [شماره دادنامه غیابی] صادره در تاریخ [تاریخ صدور دادنامه] از آن شعبه محترم که در تاریخ [تاریخ ابلاغ دادنامه] به اینجانب ابلاغ گردیده است، ضمن تقدیم دادخواست واخواهی، معروض می دارم:

1.  جهات غیبت: [توضیح کامل دلایل عدم حضور در دادگاه و عدم ارسال لایحه دفاعیه. مثال: اینجانب در زمان ابلاغ اخطاریه و جلسات رسیدگی، به دلیل بیماری شدید و بستری بودن در بیمارستان [نام بیمارستان] قادر به حضور در دادگاه نبوده و ابلاغ نیز به دلیل [توضیح دلیل عدم ابلاغ صحیح] به دست اینجانب نرسیده است. گواهی بستری و مدارک پزشکی پیوست می باشند.]
2.  دفاعیات ماهوی: [توضیح کامل دفاعیات خود در ماهیت دعوا و رد ادعاهای خواهان. مثال: در خصوص مطالبه وجه چک شماره [شماره چک] موضوع دادنامه فوق الذکر، به استحضار می رساند که اینجانب به موجب فیش واریزی به شماره [شماره فیش] مورخ [تاریخ فیش] مبلغ [مبلغ] ریال را به حساب بانکی [شماره حساب] خواهان محترم واریز نموده ام که این فیش، موید پرداخت کامل وجه چک قبل از سررسید آن می باشد. خواهان محترم علی رغم دریافت وجه، چک را به اینجانب مسترد ننموده است.]

لذا با توجه به جهات فوق، از محضر آن مقام محترم تقاضای نقض دادنامه غیابی صادره و صدور حکم بر [خواسته خود: مثال: بی حقی خواهان و رد دعوای ایشان] را دارم.

با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی واخواه]
[امضاء]

دانلود نمونه لایحه واخواهی (Word/PDF)

1.1.2. تجدیدنظرخواهی: نگاهی دوباره به پرونده

پس از آنکه رای دادگاه بدوی صادر شد و احساس کردید این رای مستلزم بازنگری است، تجدیدنظرخواهی راهکاری است که پیش روی شما قرار می گیرد. این روش، برخلاف واخواهی که به دادگاه صادرکننده رای غیابی ارائه می شود، به دادگاه تجدیدنظر استان (مرجع بالاتر) ارائه می گردد تا یک قاضی یا هیئت قضایی دیگر، مجدداً پرونده را بررسی کند. این فرصت برای بسیاری از افراد که از رای مرحله اول رضایت ندارند، حیاتی است.

تعریف، شرایط و آرای قابل تجدیدنظر: تجدیدنظرخواهی، فرآیندی است که در آن، طرفین دعوا می توانند از دادگاه تجدیدنظر درخواست کنند تا رای صادره از دادگاه بدوی را مورد بازبینی قرار دهد. آرای قابل تجدیدنظر، بر اساس ماده 331 قانون آیین دادرسی مدنی شامل دعاوی مالی که خواسته یا ارزش آن از سه میلیون ریال (در زمان نگارش این مقاله) متجاوز باشد، کلیه احکام صادره در دعاوی غیرمالی و احکام راجع به متفرعات دعوا در صورتی که حکم اصلی قابل تجدیدنظر باشد، می شود.
مهلت تجدیدنظرخواهی: مهلت تجدیدنظرخواهی برای اشخاص مقیم ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ ابلاغ یا انقضای مدت واخواهی است. عدم رعایت این مهلت ها، بدون عذر موجه، به رد درخواست تجدیدنظر منجر خواهد شد.
جهات تجدیدنظرخواهی: مطابق ماده 348 قانون آیین دادرسی مدنی، جهات درخواست تجدیدنظر شامل ادعای عدم اعتبار مستندات دادگاه، ادعای فقدان شرایط قانونی شهادت شهود، ادعای عدم توجه قاضی به دلایل ابرازی، ادعای عدم صلاحیت قاضی یا دادگاه صادرکننده رای، و ادعای مخالف بودن رای با موازین شرعی یا مقررات قانونی است.
مراحل ثبت دادخواست و لایحه تجدیدنظر: دادخواست تجدیدنظر نیز باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. پس از ثبت، دادخواست و لایحه تجدیدنظرخواه برای تبادل لوایح به طرف مقابل (تجدیدنظرخوانده) ارسال می شود تا او نیز فرصت دفاع داشته باشد. رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر اصولاً به صورت غیرحضوری انجام می شود، مگر در موارد خاص که دادگاه تشخیص به حضور طرفین دهد.

نحوه تنظیم لایحه تجدیدنظرخواهی + دانلود نمونه لایحه تجدیدنظرخواهی (Word/PDF)

لایحه تجدیدنظرخواهی باید شامل مشخصات کامل طرفین، شماره و تاریخ دادنامه بدوی، شعبه صادرکننده رای و دلایل اعتراض با استناد به یکی از جهات ماده 348 باشد. ذکر کامل و دقیق استدلال ها و مدارک پیوست، از اهمیت بالایی برخوردار است. نمونه های آماده می توانند راهنمای خوبی برای تنظیم این لایحه باشند.

نمونه متن لایحه تجدیدنظرخواهی


بسمه تعالی

ریاست محترم دادگاه تجدیدنظر استان [نام استان]

با سلام و احترام،

احتراما اینجانب [نام و نام خانوادگی تجدیدنظرخواه] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی] و شماره پرونده [شماره پرونده] در خصوص دادنامه شماره [شماره دادنامه بدوی] صادره در تاریخ [تاریخ صدور دادنامه] از شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی/حقوقی [نام شهرستان] که در تاریخ [تاریخ ابلاغ دادنامه] به اینجانب ابلاغ گردیده است، ضمن تقدیم دادخواست تجدیدنظرخواهی، معروض می دارم:

1.  مشخصات رای مورد اعتراض: دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی/حقوقی [نام شهرستان] با موضوع [موضوع دعوا] که به موجب آن [خلاصه ای از مفاد رای به ضرر تجدیدنظرخواه].
2.  جهات تجدیدنظرخواهی (با استناد به ماده 348 ق.آ.د.م):
    الف) ادعای عدم توجه قاضی محترم بدوی به دلایل ابرازی: [توضیح کامل دلایلی که در مرحله بدوی ارائه شده ولی به آنها توجه نشده است. مثال: علی رغم ارائه [مثال: شهادت شهود/مستندات بانکی] دال بر [توضیح موضوع]، دادگاه محترم بدوی بدون دلیل موجهی این دلایل را نادیده گرفته است.]
    ب) ادعای مخالف بودن رای با مقررات قانونی: [توضیح اینکه رای صادره با کدام ماده قانونی یا اصول حقوقی در تعارض است. مثال: حکم صادره در خصوص [موضوع خاص]، خلاف صریح ماده [شماره ماده] قانون [نام قانون] می باشد، چرا که [توضیح استدلال].]
    ج) [در صورت وجود سایر جهات، موارد دیگر را نیز ذکر کنید.]

لذا با عنایت به موارد معنونه و دلایل و مدارک پیوستی، از محضر آن هیئت محترم قضایی، تقاضای نقض دادنامه بدوی و صدور حکم شایسته بر [خواسته خود: مثال: رد دعوای خواهان بدوی/صدور حکم به نفع اینجانب] را دارم.

با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی تجدیدنظرخواه]
[امضاء]

دانلود نمونه لایحه تجدیدنظرخواهی (Word/PDF)

2.2. طرق فوق العاده اعتراض: وقتی امید از دست نمی رود

گاهی اوقات، علی رغم طی شدن مراحل عادی دادرسی و حتی قطعی شدن یک رای، ممکن است شرایطی پیش بیاید که ایجاب کند پرونده دوباره و با نگاهی عمیق تر مورد بررسی قرار گیرد. اینجاست که طرق فوق العاده اعتراض به میان می آیند. این روش ها، استثنایی بر اصل قطعیت آرا هستند و تنها در موارد بسیار خاص و محدود که قانون گذار پیش بینی کرده است، قابل استفاده خواهند بود. فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث، از جمله مهم ترین طرق فوق العاده اعتراض هستند که هر یک، داستانی متفاوت از تلاش برای برقراری عدالت را روایت می کنند.

2.2.1. فرجام خواهی: آخرین پناهگاه حقوقی

فرجام خواهی، یکی از مهم ترین طرق فوق العاده اعتراض است که در دیوان عالی کشور مورد رسیدگی قرار می گیرد. این اعتراض، برخلاف تجدیدنظرخواهی، به ماهیت دعوا و صحت و سقم ادعاها نمی پردازد، بلکه هدف آن، بررسی مطابقت رای صادره با موازین قانونی و شرعی، و همچنین رعایت تشریفات اساسی دادرسی است. فرجام خواهی، به نوعی آخرین مرحله از مراحل عادی دادرسی محسوب می شود که به طرفین دعوا این امکان را می دهد تا از بالاترین مرجع قضایی کشور، درخواست نظارت بر اجرای صحیح قوانین را داشته باشند.

تعریف، شرایط و آرای قابل فرجام خواهی: فرجام خواهی، در واقع، اعتراض به نقض قانون در دادرسی است. آرای قابل فرجام خواهی، آرای قطعی صادره از دادگاه تجدیدنظر یا برخی آرای صادره از دادگاه بدوی هستند که قانون گذار به صورت خاص قابلیت فرجام خواهی برای آن ها را پیش بینی کرده است. شرایط آن نیز بسیار دقیق و منحصر به موارد نقض قانون است.
مهلت فرجام خواهی: مهلت فرجام خواهی نیز همانند تجدیدنظرخواهی، بیست روز برای افراد مقیم ایران و دو ماه برای افراد مقیم خارج از کشور از تاریخ ابلاغ رای است.
جهات فرجام خواهی: جهات فرجام خواهی عمدتاً شامل نقض مقررات ماهوی یا شکلی، عدم رعایت تشریفات اساسی دادرسی و مخالفت رای با شرع انور یا قوانین موضوعه کشور است. دیوان عالی کشور، تنها به این موارد رسیدگی می کند و وارد بررسی مجدد ادله و ماهیت دعوا نمی شود.
مرجع رسیدگی و نحوه رسیدگی: مرجع رسیدگی به فرجام خواهی، دیوان عالی کشور است. دیوان عالی کشور با بررسی پرونده، در صورتی که جهات فرجام خواهی را موجه تشخیص دهد، رای مورد اعتراض را نقض کرده و پرونده را برای رسیدگی مجدد به شعبه هم عرض دادگاه صادرکننده رای یا شعبه دیگری ارجاع می دهد.

نحوه تنظیم لایحه فرجام خواهی + دانلود نمونه لایحه فرجام خواهی (Word/PDF)

تنظیم لایحه فرجام خواهی نیازمند دقت فراوان و آشنایی عمیق با قوانین است. در این لایحه باید مشخصات فرجام خواه و فرجام خوانده، شماره و تاریخ رای مورد اعتراض و به طور خاص، جهات نقض قانون و مواد قانونی مربوطه را به روشنی بیان کرد. پیوست نمودن کپی مصدق رای فرجام خواسته و مدارک مربوط به جهات فرجام، الزامی است. نمونه های استاندارد این لایحه می توانند کمک کننده باشند.

نمونه متن لایحه فرجام خواهی


بسمه تعالی

هیئت محترم دیوان عالی کشور

با سلام و احترام،

احتراما اینجانب [نام و نام خانوادگی فرجام خواه] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی] و شماره پرونده [شماره پرونده] در خصوص دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه قطعی] صادره در تاریخ [تاریخ صدور دادنامه] از شعبه [شماره شعبه] دادگاه تجدیدنظر استان [نام استان] که در تاریخ [تاریخ ابلاغ دادنامه] به اینجانب ابلاغ گردیده است، ضمن تقدیم دادخواست فرجام خواهی، معروض می دارم:

1.  مشخصات رای مورد اعتراض: دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه تجدیدنظر استان [نام استان] با موضوع [موضوع دعوا] که به موجب آن [خلاصه ای از مفاد رای به ضرر فرجام خواه].
2.  جهات فرجام خواهی (با استناد به مواد قانونی مربوطه):
    الف) نقض آشکار مقررات قانونی در صدور رای: [توضیح دقیق اینکه کدام ماده قانونی یا کدام اصل حقوقی در رای صادره نقض شده است. مثال: دادگاه محترم تجدیدنظر، در صدور حکم خود، به صراحت ماده [شماره ماده] قانون [نام قانون] را نادیده گرفته است که به موجب آن [توضیح حکم ماده].]
    ب) عدم رعایت تشریفات اساسی دادرسی: [توضیح تشریفات قانونی که رعایت نشده است. مثال: در مرحله رسیدگی تجدیدنظر، به رغم درخواست صریح اینجانب برای [مثال: استماع شهادت شاهد/تحقیق محلی]، دادگاه محترم بدون دلیل موجه از انجام آن خودداری نموده است که این امر، نقض تشریفات اساسی دادرسی و تضییع حق دفاع می باشد.]

لذا با عنایت به جهات فوق، از محضر آن هیئت محترم دیوان عالی کشور، تقاضای نقض دادنامه صادره و ارجاع پرونده به شعبه هم عرض جهت رسیدگی مجدد را دارم.

با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی فرجام خواه]
[امضاء]

دانلود نمونه لایحه فرجام خواهی (Word/PDF)

2.2.2. اعاده دادرسی: شانس دوباره در کشف حقیقت

زمانی که رایی قطعیت پیدا می کند و به مرحله اجرا نزدیک می شود، ممکن است اتفاقات جدیدی رخ دهد یا مدارکی کشف شود که اگر در زمان رسیدگی وجود داشت، می توانست مسیر پرونده را به کلی تغییر دهد. در چنین مواقعی، قانون گذار راهی استثنایی به نام اعاده دادرسی را پیش بینی کرده است. اعاده دادرسی، فرصتی کم نظیر برای بازنگری در آرای قطعی است، اما تنها در موارد بسیار محدود و مشخصی که قانون تعیین کرده، قابل طرح است.

تعریف، شرایط و انواع (حقوقی و کیفری): اعاده دادرسی به معنای درخواست بازبینی مجدد یک رای قطعی است. این درخواست هم در امور حقوقی و هم در امور کیفری قابل طرح است. شرایط آن بسیار خاص بوده و معمولاً شامل مواردی نظیر کشف اسناد جدید که در زمان دادرسی مخفی بوده اند، تعارض در آرای صادره، وجود حیله و تقلب طرف مقابل یا جعلی بودن مستندات مورد استناد دادگاه می شود.
مهلت اعاده دادرسی: مهلت اعاده دادرسی برای اشخاص مقیم ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه است. این مهلت از تاریخ اطلاع از جهت اعاده دادرسی (مثلاً تاریخ کشف سند جدید یا اطلاع از جعلی بودن سند) محاسبه می شود.
جهات اعاده دادرسی: ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی هفت جهت را برای اعاده دادرسی حقوقی برشمرده است که از جمله آن ها می توان به علم به مجعول بودن اسناد یا شهادت شهود در رای قطعی، پیدا شدن اسناد و مدارک جدیدی که دلیل حقانیت خواهان اعاده دادرسی باشد و در جریان دادرسی در اختیار او نبوده، و یا تعارض در مفاد یک رای با رای قطعی دیگر اشاره کرد. در امور کیفری نیز جهات مشابهی وجود دارد.
مراحل و نحوه رسیدگی: دادخواست اعاده دادرسی باید به دادگاهی که رای قطعی را صادر کرده است، تسلیم شود. پس از ثبت، دادگاه ابتدا به بررسی موجه بودن جهات اعاده دادرسی می پردازد و در صورت پذیرش، پرونده مجدداً و با توجه به دلایل جدید مورد رسیدگی قرار می گیرد.

نحوه تنظیم لایحه اعاده دادرسی + دانلود نمونه لایحه اعاده دادرسی (Word/PDF)

لایحه اعاده دادرسی باید با دقت بسیار بالا و با استناد صریح به یکی از جهات قانونی مربوطه تنظیم شود. ذکر مشخصات کامل طرفین، شماره و تاریخ رای قطعی و شرح دقیق جهت اعاده دادرسی و اثبات آن، از مهم ترین بخش های این لایحه است. پیوست نمودن مدارک جدید یا دلایل اثبات جهت اعاده دادرسی، امری ضروری است. نمونه های موجود می توانند شما را در این مسیر یاری دهند.

نمونه متن لایحه اعاده دادرسی


بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی/تجدیدنظر [نام شهرستان/استان] (صادرکننده رای قطعی)

با سلام و احترام،

احتراما اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان اعاده دادرسی] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی] و شماره پرونده [شماره پرونده] در خصوص دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه قطعی] صادره در تاریخ [تاریخ صدور دادنامه] از آن شعبه محترم که در تاریخ [تاریخ ابلاغ دادنامه] به اینجانب ابلاغ گردیده و قطعیت یافته است، ضمن تقدیم دادخواست اعاده دادرسی، معروض می دارم:

1.  مشخصات رای قطعی مورد اعاده دادرسی: دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [عمومی/تجدیدنظر] با موضوع [موضوع دعوا] که به موجب آن [خلاصه ای از مفاد رای قطعی به ضرر خواهان اعاده دادرسی].
2.  جهت قانونی اعاده دادرسی (با استناد به ماده 426 ق.آ.د.م):
    [توضیح دقیق یکی از جهات هفت گانه اعاده دادرسی. مثال: پیدا شدن اسناد و مدارک جدیدی که دلیل حقانیت خواهان اعاده دادرسی باشد و در جریان دادرسی در اختیار او نبوده و تاثیری در حکم داشته باشد.]
    شرح جهت: به استحضار می رساند که پس از صدور رای قطعی و در تاریخ [تاریخ کشف سند جدید]، سندی به دست اینجانب رسیده است که [توضیح دقیق سند جدید و محتوای آن و اینکه چگونه بر حقانیت شما دلالت دارد]. این سند در زمان دادرسی [توضیح دلیل عدم دسترسی به آن در گذشته: مثال: به دلیل مفقودی/عدم اطلاع از وجود آن] در دسترس اینجانب نبوده و در صورت ارائه آن، قطعاً رای دادگاه به نحو دیگری صادر می گردید. کپی مصدق این سند پیوست می باشد.

لذا با عنایت به کشف سند جدید و مستنداً به ماده [شماره ماده قانونی جهت اعاده دادرسی] قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر آن مقام محترم تقاضای پذیرش اعاده دادرسی و نقض دادنامه قطعی صادره و رسیدگی مجدد و شایسته را دارم.

با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی خواهان اعاده دادرسی]
[امضاء]

دانلود نمونه لایحه اعاده دادرسی (Word/PDF)

2.2.3. اعتراض ثالث: دفاع از حقوقی که نادیده گرفته شد

گاهی اوقات در یک دعوای حقوقی، رایی صادر می شود که مستقیماً به نفع یا ضرر دو طرف اصلی پرونده است، اما تأثیرات و پیامدهای آن، حقوق شخص سومی را نیز تحت الشعاع قرار می دهد؛ شخصی که در ابتدا بخشی از آن دادرسی نبوده است. در چنین شرایطی، قانون گذار راهی به نام «اعتراض ثالث» را برای این شخص پیش بینی کرده است تا بتواند از حقوق خود دفاع کند. اعتراض ثالث، روشی است برای بازپس گیری حقوقی که در غیاب یک شخص و به دلیل رای دادگاه، تضییع شده اند.

تعریف و شرایط: اعتراض ثالث، دعوایی است که از طرف شخص ثالث (کسی که خود یا نماینده اش در دادرسی که منجر به رای مورد اعتراض شده، دخالت نداشته است) و به منظور جلوگیری از اجرای رایی که به حقوق او خلل وارد کرده، اقامه می شود. شرط اصلی آن این است که رای صادره، مستقیماً به حقوق این شخص ثالث لطمه وارد کند و او هیچ گونه دخالتی در دادرسی قبلی نداشته باشد.
مهلت و نحوه تقدیم: بر خلاف بسیاری از طرق اعتراض که دارای مهلت مشخص و محدودی هستند، اعتراض ثالث مهلت ثابتی ندارد. شخص ثالث می تواند تا زمانی که رای قطعی اجرا نشده است، یا حتی پس از اجرا اگر اجرای آن به حقوق او لطمه وارد کرده باشد، اعتراض خود را مطرح کند. دادخواست اعتراض ثالث باید به دادگاه صادرکننده رای مورد اعتراض تقدیم شود.

نحوه تنظیم لایحه اعتراض ثالث + دانلود نمونه لایحه اعتراض ثالث (Word/PDF)

لایحه اعتراض ثالث باید شامل مشخصات کامل شخص ثالث (اعتراض کننده) و طرفین اصلی دعوا، شماره و تاریخ رای مورد اعتراض و به طور خاص، شرح چگونگی تضرر شخص ثالث از رای صادره باشد. توضیح دهید که چگونه این رای به حقوق شما آسیب رسانده است و چه خواسته مشخصی دارید. پیوست نمودن مدارکی که تضرر شما را ثابت کند، الزامی است. نمونه های قابل دانلود، راهنمایی عملی برای تنظیم این لایحه ارائه می دهند.

نمونه متن لایحه اعتراض ثالث


بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی/حقوقی/خانواده/کیفری [نام شهرستان] (صادرکننده رای مورد اعتراض)

با سلام و احترام،

احتراما اینجانب [نام و نام خانوادگی معترض ثالث] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی] و شماره پرونده [شماره پرونده اعتراض ثالث] ضمن تقدیم دادخواست اعتراض ثالث، معروض می دارم:

1.  مشخصات رای مورد اعتراض: دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره در تاریخ [تاریخ صدور دادنامه] از شعبه محترم [شماره شعبه] دادگاه [نوع دادگاه] در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] فیمابین آقای/خانم [نام یکی از طرفین اصلی دعوا] به عنوان خواهان و آقای/خانم [نام طرف دیگر اصلی دعوا] به عنوان خوانده، با موضوع [موضوع دعوای اصلی].
2.  جهت اعتراض ثالث و چگونگی تضرر: اینجانب در دادرسی فوق الذکر، هیچ گونه دخالت و سمتی نداشته ام و رای صادره نیز در غیاب اینجانب صادر شده است. به موجب دادنامه مذکور، [توضیح خلاصه رای و اینکه چگونه به حقوق شما لطمه زده است. مثال: حکم به الزام خوانده به تنظیم سند رسمی یک واحد آپارتمان صادر گردیده است. این در حالی است که واحد آپارتمان مذکور به پلاک ثبتی [شماره پلاک] واقع در [آدرس دقیق]، به موجب مبایعه نامه رسمی شماره [شماره مبایعه نامه] مورخ [تاریخ مبایعه نامه] که قبل از اقامه دعوای فوق الذکر و حتی قبل از تاریخ عقد قرارداد خواهان و خوانده اصلی تنظیم گردیده، متعلق به اینجانب می باشد و اینجانب خریدار واقعی و قانونی آن هستم. لذا اجرای این حکم، مستقیماً به حق مالکیت و حقوق اینجانب لطمه وارد می کند.]
3.  خواسته: با توجه به تضرر اینجانب از رای صادره و با استناد به ماده 418 قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر آن مقام محترم، تقاضای توقف اجرای حکم صادره در خصوص [موضوع تضرر] و سپس نقض آن بخش از رای که به حقوق اینجانب خلل وارد کرده و نهایتاً صدور حکم به [خواسته مشخص خود، مثال: اثبات مالکیت اینجانب بر واحد آپارتمان مذکور و ابطال سند رسمی به نام خواهان اصلی] را دارم.

مدارک پیوست: [لیست مدارک: مثال: کپی مصدق مبایعه نامه، سند مالکیت/اجاره نامه]

با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی معترض ثالث]
[امضاء]

دانلود نمونه لایحه اعتراض ثالث (Word/PDF)

3. راهنمای گام به گام تنظیم یک لایحه اعتراضیه قوی و مؤثر: چگونه صدایمان شنیده شود؟

تنظیم یک لایحه اعتراضیه مؤثر، هنری است که نیاز به دقت، دانش حقوقی و توانایی بیان روشن دارد. گاهی اوقات، حتی اگر حق با شما باشد، عدم توانایی در بیان صحیح و مستند آن در قالب یک لایحه حقوقی، می تواند به ضرر شما تمام شود. این بخش، به شما کمک می کند تا با اصول و مراحل تنظیم یک لایحه قوی آشنا شوید و بدانید چگونه صدای اعتراض خود را به گوش قاضی برسانید.

مشخصات دقیق اعتراض کننده و طرف مقابل

اولین گام در هر سند حقوقی، شناسایی دقیق طرفین است. لایحه شما باید با ذکر کامل و صحیح مشخصات هویتی (نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی)، آدرس دقیق پستی و شماره تماس اعتراض کننده (خواهان/تجدیدنظرخواه/فرجام خواه/معترض ثالث) و طرف مقابل او (خوانده/تجدیدنظرخوانده/فرجام خوانده) آغاز شود. هرگونه اشتباه یا نقص در این اطلاعات، می تواند روند دادرسی را با مشکل مواجه کند یا حتی به رد لایحه شما منجر شود. دقیق بودن در این بخش، نشان دهنده جدیت شما در پیگیری پرونده است.

ذکر کامل اطلاعات رای مورد اعتراض

بعد از مشخصات طرفین، باید به قلب موضوع، یعنی رای مورد اعتراض بپردازید. شماره دقیق دادنامه، تاریخ صدور آن، نام شعبه صادرکننده رای و شماره پرونده، اطلاعاتی حیاتی هستند که بدون آن ها، دادگاه نمی تواند به درستی به اعتراض شما رسیدگی کند. این اطلاعات باید به طور کامل و بدون هیچ گونه ابهامی در لایحه ذکر شوند تا از هرگونه سوءتفاهم یا اشتباه جلوگیری شود.

بیان صریح موضوع و خواسته

موضوع لایحه شما چیست؟ چه درخواستی از دادگاه دارید؟ این دو سوال باید به طور صریح و شفاف در ابتدای لایحه و در قسمت خواسته پاسخ داده شوند. آیا خواهان نقض رای و رسیدگی مجدد هستید؟ آیا درخواست ابطال بخشی از رای را دارید؟ خواسته شما باید روشن و بدون پیچیدگی باشد تا دادگاه دقیقاً بداند چه چیزی از او طلب می کنید. ابهام در خواسته، می تواند به ضرر شما تمام شود.

دلایل و جهات اعتراض: چگونه مستند و مستدل بنویسیم؟

این بخش، مهم ترین قسمت لایحه شماست. اینجا جایی است که باید به دادگاه نشان دهید چرا رای صادر شده اشتباه بوده و حق با شماست. بیان دلایل و جهات اعتراض باید کاملاً مستند و مستدل باشد. صرفاً بیان با رای مخالفم کافی نیست. باید با استناد به مواد قانونی، اصول حقوقی، شهادت شهود، اسناد و مدارک، و یا هر دلیل دیگری که دارید، ادعای خود را اثبات کنید. منطقی بودن استدلال ها و ارتباط مستقیم آن ها با موضوع پرونده، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این قسمت، باید داستان حقوقی خود را به شیوه ای قانع کننده روایت کنید.

فهرست دقیق منضمات و مدارک پیوست

هیچ لایحه اعتراضیه ای بدون مدارک پشتیبان، قدرتمند نخواهد بود. در پایان لایحه، فهرستی دقیق و کامل از تمامی مدارکی که به لایحه خود پیوست کرده اید (مانند کپی دادنامه، اسناد، قراردادها، فیش های واریزی، گواهی ها و…) را ذکر کنید. این کار به دادگاه کمک می کند تا به راحتی به مستندات شما دسترسی پیدا کند و اطمینان حاصل شود که هیچ مدرکی از قلم نیفتاده است. اطمینان حاصل کنید که تمامی مدارک پیوستی، کپی برابر اصل شده باشند.

نکات مهم نگارشی و ادبیات حقوقی

زبان و ادبیات لایحه حقوقی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. استفاده از زبان رسمی، احترام آمیز و البته قاطع، می تواند تأثیر مثبتی بر ذهن قاضی بگذارد. از به کار بردن عبارات محاوره ای، احساسی یا توهین آمیز خودداری کنید. جملات باید کوتاه، واضح و فاقد ابهام باشند. از اصطلاحات حقوقی به درستی استفاده کنید و از اطناب کلام پرهیز نمایید. نگارش منظم و پاراگراف بندی مناسب نیز به خوانایی لایحه کمک می کند.

چک لیست نهایی قبل از ارسال لایحه

قبل از اینکه لایحه خود را به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بسپارید، حتماً یک بار دیگر آن را با دقت بررسی کنید. این چک لیست می تواند راهنمای شما باشد:

آیا مشخصات طرفین کاملاً صحیح و کامل درج شده است؟
آیا اطلاعات رای مورد اعتراض (شماره، تاریخ، شعبه) به درستی ذکر شده؟
آیا موضوع و خواسته شما صریح و بدون ابهام بیان شده است؟
آیا تمامی دلایل و جهات اعتراض به صورت مستدل و مستند ذکر شده اند؟
آیا تمامی مدارک و منضمات مورد نیاز (به صورت کپی برابر اصل) پیوست شده اند و در فهرست ذکر شده اند؟
آیا لایحه از نظر نگارشی و املایی عاری از اشتباه است؟
آیا مهلت قانونی برای اعتراض به رای رعایت شده است؟
آیا در صورت نیاز، وکالتنامه وکیل ضمیمه شده است؟

این چک لیست نهایی، می تواند به شما اطمینان دهد که لایحه ای کامل و بی نقص را ارسال می کنید.

4. نمونه های عملی لایحه اعتراض بر اساس نوع دادگاه: سناریوهای واقعی و راهکارهای حقوقی

هیچ چیز به اندازه یک نمونه عملی، نمی تواند مسیر تنظیم یک لایحه حقوقی را روشن کند. در این بخش، با ارائه سناریوهای رایج و نمونه های متناسب با انواع دادگاه ها، به شما نشان می دهیم که چگونه می توانید اصول آموخته شده را در عمل به کار ببندید. این نمونه ها، مانند راهنمایی قدم به قدم عمل می کنند تا با دیدی بازتر و اطمینانی بیشتر، لایحه خود را تنظیم کنید. به یاد داشته باشید که این ها تنها الگو هستند و هر پرونده ای، جزئیات خاص خود را دارد که باید در لایحه لحاظ شود.

4.1. نمونه لایحه اعتراض به رای دادگاه بدوی (مثال حقوقی: مطالبه وجه چک)

تصور کنید که چکی به عنوان تضمین به کسی داده اید، اما او علی رغم انجام تعهدات شما، آن را به اجرا گذاشته و دادگاه بدوی نیز به نفع او رای صادر کرده است. در این حالت، اعتراض به رای دادگاه بدوی، از طریق تجدیدنظرخواهی، راهکاری است که باید به آن متوسل شوید.


بسمه تعالی

ریاست محترم دادگاه تجدیدنظر استان [نام استان]

با سلام و احترام،

احتراما اینجانب [نام و نام خانوادگی تجدیدنظرخواه] فرزند [نام پدر] به کد ملی [کد ملی] و شماره پرونده [شماره پرونده] در خصوص دادنامه شماره [شماره دادنامه بدوی] صادره در تاریخ [تاریخ صدور دادنامه] از شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی حقوقی [نام شهرستان] که در تاریخ [تاریخ ابلاغ دادنامه] به اینجانب ابلاغ گردیده است، ضمن تقدیم دادخواست تجدیدنظرخواهی، معروض می دارم:

شرح اعتراض:
دادگاه محترم بدوی، در پرونده کلاسه [شماره کلاسه]، اینجانب را به پرداخت مبلغ [مبلغ چک] ریال بابت مطالبه وجه چک شماره [شماره چک] صادر شده به عهده بانک [نام بانک] در حق خواهان محترم آقای/خانم [نام خواهان] محکوم نموده است. این در حالی است که چک مذکور بابت تضمین انجام تعهدات اینجانب در قرارداد [نوع قرارداد، مثال: اجاره/پیمانکاری] مورخ [تاریخ قرارداد] فیمابین اینجانب و خواهان محترم صادر گردیده بود و به موجب بند [شماره بند] قرارداد، مقرر گردیده بود که پس از انجام تعهدات، چک به اینجانب مسترد شود. اینجانب تمامی تعهدات مندرج در قرارداد را در تاریخ [تاریخ انجام تعهدات] به صورت کامل انجام داده ام و گواه این امر [مثال: رسید تحویل کالا/گواهی اتمام پروژه/شهادت شهود] می باشد که کپی مصدق آن پیوست می باشد.
لذا، مطالبه وجه چک توسط خواهان محترم و صدور رای بر محکومیت اینجانب، خلاف قرارداد و روح عدالت بوده و به دلیل عدم توجه کافی دادگاه محترم بدوی به ماهیت تضمینی بودن چک و انجام تعهدات از سوی اینجانب، مستدعی است با نقض دادنامه صادره و رسیدگی مجدد، حکم شایسته بر بی حقی خواهان و رد دعوای ایشان صادر فرمایید.

با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی تجدیدنظرخواه]
[امضاء]