آیا درخواست اخیر ترکیه به منظور عضویت در گروه «بریکس» نشانه‌ای از دور شدن این کشور از اتحادیه اروپاست، یا اقدامی سیاسی از سوی آنکارا برای تحت فشار گذاشتن این بلوک اروپایی است؟ کارشناسان نظرات متفاوتی دارند؛ برخی می‌گویند که ترکیه هر ۲ تاکتیک را در مدنظر داشته، برخی هم می‌گویند هیچ کدام را در نظر نداشته است.
به گزارش باراناخبر، چهاردهم شهریور ماه بود که ترکیه برای عضویت در گروه «بریکس» متشکل از اقتصادهای نوظهور تقاضای رسمی داد. «عمر چلیک» سخنگوی حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه در جلسه پرسش و پاسخی در آنکارا ضمن اعلام این خبر گفت: «رئیس‌جمهور ما پیشتر چند بار تمایل ما را برای عضو شدن در بریکس اعلام کرده است. درخواست ما در این زمینه کاملا روشن است و مراحل آن در چارچوب مقتضی در حال انجام است.»
کشورهای گروه بریکس هنوز ارزیابی خود را از این درخواست ارائه نکرده‌اند. عمر چلیک اما جزییات بیشتری در این باره که درخواست ترکیه دقیقا چه زمانی ارائه شده مطرح نساخت اما تصریح کرد ترکیه زمانی که نتیجه بررسی این درخواست مشخص شود از آن مطلع خواهد شد.
نام بریکس برگرفته از حروف اول اعضای اصلی این گروه شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است.
رسانه‌های ترکیه در پی این رویداد اعلام کردند «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه از این درخواست ترکیه استقبال و تصریح کرد که از عضو شدن آنکارا در این سازمان اقتصادی حمایت می‌کند.
در این راستا وبگاه آلمانی «دویچه وله» تحلیل می‌کند چنانچه عضویت ترکیه در گروه بریکس، گروهی شناخته‌شده به‌عنوان وزنه متقابل برای نظم جهانی غربی، نهایی شود، آنکارا ممکن است فاصله‌اش را با پیوستنش به اتحادیه اروپا بیشتر کند.
«پیتر استانو» سخنگوی سرویس دیپلماتیک اتحادیه اروپا به این رسانه آلمانی می‌گوید: «ترکیه این حق را دارد که درباره شراکت‌های بین‌المللی خودش به طور مستقل تصمیم بگیرد، با این وجود اتحادیه اروپا انتظار دارد یک کشوری که کاندیدای عضویت شده از ارزش‌های اتحادیه اروپا حمایت کند.»
او بیان داشت: «ما انتظار داریم همه کشورهایی که کاندیدای عضویت در اتحادیه اروپا شده‌اند قاطعانه از ارزش‌های اتحادیه اروپا حمایت کرده و به شکل صریح وظایفشان طبق توافق‌های تجاری مربوطه را رعایت کرده و با سیاست امنیتی و خارجی مشترک اتحادیه اروپا هم‌راستا باشند.»
در این میان، دیدگاه مذکور از سوی گروهی از ناظران مطرح شده که ترکیه موضوع درخواستش برای پیوستن به بریکس را در واکنش به پیشرفت کُند روند مذاکرات برای پیوستنش به اتحادیه اروپا مطرح ساخته است.
نمایندگان پارلمان اروپا سال گذشته میلادی در یک گزارش سالانه این طور نتیجه‌گیری کردند: «نرخ هم‌راستایی ترکیه با سیاست امنیتی و خارجی مشترک اتحادیه اروپا به پایین‌ترین سطحی که تاکنون ثبت کرده، معادل هفت درصد رسیده و رکورد پایین‌ترین نرخ در بین همه کاندیداهایی که اتحادیه اروپا را بزرگ‌تر کردند، متعلق به ترکیه شده است.»
«ناچو سانچز آمور» نماینده پارلمان اتحادیه اروپا از گروه سوسیالیست‌ها و دموکرات‌ها هم اظهار کرد، مسیر ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا از طریق اصلاحات است.
او در بیانیه‌ای که سال ۲۰۲۳ منتشر کرده بود، گفت: «ما اخیرا شاهد تجدید علاقه دولت ترکیه به احیای فرآیند پیوستنش به اتحادیه اروپا بوده‌ایم. این اتفاق قرار نیست بر اثر چانه‌زنی ژئوپلتیکی رخ دهد، بلکه تنها زمانی رخ می‌دهد که مقام‌های ترکیه‌ای علاقه واقعی به متوقف ساختن روند مداوم عقبگردشان از آزادی‌های اساسی و حاکمیت قانون در این کشور نشان دهند.»
پروسه پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۵ شروع شد، اما چندین مساله شامل نگرانی‌های اتحادیه اروپا نسبت به سرکوب آزادی رسانه‌ها، کنترل قوه مجریه بر قوه قضاییه و نظارت غیرنظامی ناکافی بر نیروهای امنیتی ترکیه باعث شد که این فرایند در سال ۲۰۱۸ به بن‌بست گرفتار شود.
«اوزگور اولو هیسارجیکلی» کارشناس حوزه ترکیه در «صندوق مارشال آلمان» اظهار کرد، چشم‌داشت ترکیه به عضویت در بریکس برآمده از ناخرسندی آن از روند عضویتش در اتحادیه اروپاست.
وبگاه آلمانی «دویچه وله» در ادامه این گزارش نوشته است، ترکیه نه فقط به خاطر ایجاد بن‌بست در فرآیند پیوستنش به اتحادیه اروپا از این اتحادیه عصبانی است، بلکه همچنین از پا پس کشیدن این اتحادیه از روند نوسازی توافق‌های گمرکی و تجاری که می‌توانند راه سفرهای بدون روادید شهروندان ترکیه به کشورهای اروپایی را هموار سازند، ناخرسند است.
از سوی دیگر گروه بریکس که ۱۵ سال قبل ابتدا با مشارکت برزیل، روسیه، هند و چین تاسیس شده و بعد آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ به آن پیوست، از ابتدای سال ۲۰۲۴ شاهد پیوستن اعضای جدید دیگری به خود شامل عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، اتیوپی و مصر بود که باعث شد تعداد اعضایش از زمان پایه‌گذاری تاکنون به ۲ برابر افزایش یابد. کشور آرژانتین هم یکی از این کشورهای دعوت شده به بریکس بود، ولی پس از اینکه «خاویر میلی» به ریاست جمهوری آرژانتین رسید، درخواستش برای پیوستن به بریکس را کنار گذاشت. هم‌اکنون نیز بریکس مورد توجه حدود ۲۰ کشور دیگر از جمله ترکیه که برای پیوستن به این بلوک درخواست داده‌اند، قرار دارد.
در بریکس اعضا به دنبال این نبوده‌اند که یک سیاست خارجی و امنیتی مشترک را در پیش بگیرند. به جایش اعضای بریکس گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری را دنبال کرده و از ارائه یک وزنه متقابل سیاسی برای نهادهای بین‌المللی تحت سلطه ایالات متحده آمریکا و اروپا صحبت کرده‌اند.
گروه دیگری از کارشناسان حوزه ترکیه می‌گویند، روی آوردن اردوغان به سمت پیوستن به بریکس ممکن است با هدف تقویت اهرم آنکارا در روند پیشبرد نامزدی‌اش برای پیوستن به اتحادیه اروپا بوده باشد.
«آسلی آیدینتاش‌باش» کارشناس عضو اندیشکده بروکینگز که در امور مربوط به ترکیه تخصص دارد، اظهار کرد فرآیند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا «مدت‌هاست که به کما رفته است» و سیاستگذاران ترکیه حالا یا به دنبال تلاش برای احیای این فرآیند بوده، یا احساس می‌کنند با پیوستن به بریکس چیزی برای از دست دادن ندارند.
او به دویچه وله خاطر نشان کرد: «اروپایی‌ها عملا فرآیند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را منجمد ساخته و در شرف بیرون انداختن ترکیه از دستور کار گسترده‌سازی اتحادیه اروپا در پی نزدیک‌تر شدن کاندیداهای حوزه بالکان به این عضویت هستند. من فکر می‌کنم سیاستگذاران ترکیه عقیده ندارند که پیوستن به بریکس باعث تضعیف اهمیت ترکیه شود، بلکه معتقدند این کار موجب تقویت جایگاه ترکیه و حسود ساختن غرب نسبت به این مساله و تمایل غرب به دادن شانس دیگری به ترکیه خواهد شد.»
با این وجود «اولو هیسارجیکلی» معتقد است که این استراتژی ترکیه ممکن است اثر معکوس گذاشته و پیوستن آنکارا به بریکس ممکن است کشورهای اتحادیه اروپا را از ترکیه دورتر کند.
او به دویچه وله گفت: «اگر ترکیه به عضویت بریکس درآید، اعتبار و قابل اعتماد بودنش نزد ائتلاف کشورهای ترانس آتلانتیک هر چه بیشتر افول پیدا خواهد کرد.»
ترکیه اخیرا با اتخاذ یک سری تصمیمات در حوزه‌های سیاست خارجی و امنیتی باعث ناخشنودی غربی‌ها از خود شد.
این کشور در جریان جنگ اوکراین نه تنها از تحریم‌های غربی‌ها علیه روسیه پشتیبانی نکرد بلکه به جایش تبدیل به یک خریدار رده بالای نفت خام روسیه شد. ترکیه همچنین در جریان جنگ اخیر غزه که از هفتم اکتبر گذشته شروع شد، از حامیان حماس و فلسطینی‌ها بوده، در حالی که اتحادیه اروپا به همراه آمریکا، آلمان و چند کشور دیگر در اقدامی غیرسازنده دست به تعیین حماس به عنوان «سازمان تروریستی» زده‌اند.
آمریکا و ناتو هم از این که ترکیه تصمیم به خرید سامانه‌های پدافند هوایی اس-۴۰۰ از روسیه گرفت و همچنین مانع‌تراشی‌های آنکارا در سال ۲۰۲۲ برای عضویت فنلاند و سوئد در ائتلاف ناتو و مخالفتش با این عضویت که ۲ سال آن را در بن‌بست گذاشت، ناخرسندند.
با این حال ترکیه به دلیل برخورداری از موقعیتی استراتژیک مابین غرب و شرق نقش مهمی را برای برنامه‌های آمریکا و ناتو در منطقه ایفا کرده است. این کشور همچنین یک توافق مهم را در سال ۲۰۱۶ با اتحادیه اروپا امضا کرد که بازگرداندن برخی از مهاجران غیرقانونی را که از طریق ترکیه به خاک این بلوک رسیدند، میسر می‌کند.
با وجود نقشی که ترکیه در سطح بین‌المللی در برخی بحران‌ها ایفا کرده، بی‌اعتمادی میان آنکارا و متحدانش نشانی از فروکش کردن پیدا نکرده است.
صندوق مارشال آلمان در یک مطالعه که درباره روابط ترکیه با متحدان غربی انجام داد، اعلام کرد: «بر اساس گفته‌های پاسخگویان در هر یک از کشورهایی که مطالعه در آنها اجرا شد، ترکیه به عنوان متحدی که کمتر از همه قابل اعتماد است، شناسایی شد.»
انتهای پیام