۱۲ عملی که در شب نیمه شعبان مستحب است
از امام باقر(ع) درباره فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد، ایشان فرمودند: «افضل شب ها بعد از لیلة القدر است، شب نیمه شعبان، شبى است که حق تعالی آن را برای ما قرار داده در مقابل آنکه شب قدر را براى پیغمبر ما(ص) قرار داده،پس در دعا و ثنا بر خدای تعالی بکوشید.
جهت خرید جدیدترین انواع محصولات فرهنگی از جمله گلدان مذهبی نیمه شعبان،پیکسل مذهبی و پک شکلات نیمه شعبان با ما تماس بگیرید.
* نیمه شعبان
نیمه شعبان، سالروز تولد امام زمان (عج) دارای احکامی است، از جمله:
* شب و روز نیمه شعبان عید حقیقی است؛ چرا که تولد منجی عالم در آن صورت گرفته، بنابراین شایسته است آنچه مناسب عید است، در آن انجام شود. قرآن می فرماید: «وَ ذَکِّرْهُمْ بِاَیَّامِ اللهِ»[1] پس باید این روز را گرامی داشت؛ ولی باید توجه داشته باشیم که از آنچه معصیت خداوند است، در مراسم جشن نیمه شعبان اجتناب شود. پس اینکه ملاحظه می شود بعضی ها تحت عنوان جشن نیمه شعبان از آلات لهو و لعب یا آهنگ های مناسب مجالس لهو و لعب استفاده می کنند، گناه بزرگی کرده اند؛ بلکه از گناه در مکان ها و زمان های دیگر بزرگ تر می باشد.
* شب نیمه شعبان شب مبارکی است. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که: از امام باقر(علیه السلام) درباره فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد، ایشان فرمودند: «افضل شب ها بعد از لیلة القدر است. در آن شب خداوند به بندگان فضل خود را عطا مى فرماید و آن ها را به منت و بزرگواری خود مى آمرزد، پس سعى و کوشش کنید در تقرب جستن به سوى خداى تعالى در این شب. به درستى که آن شبى است که خدا قسم یاد فرموده به ذات مقدس خود که سائلى را از درگاه خود دست خالى برنگرداند، مادامى که معصیت را درخواست نکند و آن شب، شبى است که حق تعالی آن را از برای ما قرار داده به مقابل آنکه شب قدر را براى پیغمبر ما(صلی الله علیه وآله) قرار داده، پس در دعا و ثنا بر خداى تعالى بکوشید.»
* اعمال شب نیمه شعبان:
محدث قمی(ره) اعمال این شب را چنین برمی شمرد:
اول: غسل که باعث تخفیف گناهان می گردد.
دوم: احیا و شب زنده داری به نماز، دعا و استغفار، چنانچه روش امام زین العابدین(علیه السلام) بوده و در روایت است که هر کس این شب را احیا دارد، دل او نمیرد در روزى که دل ها بمیرند.
سوم: زیارت امام حسین (علیه السلام) که افضل اعمال این شب و باعث آمرزش گناهان است و هر کس بخواهد روح صد و بیست و چهار هزار پیغمبر با او مصافحه کند، در این شب امام حسین (ع) را زیارت کند و اقل زیارت آن حضرت آن است که به بالای بام رود و به جانب راست و چپ نظر کند، سپس سر به جانب آسمان کند، پس آن حضرت را با این کلمات زیارت کند: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ».
چهارم: خواندن دعاى «اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنَا هَذِهِ وَ مَوْلُودِهَا…».
پنجم: خواندن دعاى «اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ الْخَالِقُ الرَّازِقُ الْمُحْیِی الْمُمِیتُ الْبَدِیءُ الْبَدِیعُ لَکَ الْجَلَالُ وَ لَکَ الْفَضْل…».
ششم: خواندن دعای «اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یحول بیننا و بین معصیتک…».
هفتم: خواندن دعاى کمیل.
هشتم: گفتن هر یک از تسبیحات اربعه را صد مرتبه.
نهم: انجام دو رکعت نماز پس از نماز عشاء که در رکعت اول حمد و سوره «قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ» و در رکعت دوم حمد و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و پس از سلام نماز 33 مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بعد از آن 33 مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و بعد از آن 34 مرتبه «اللَّهُ أَکْبَرُ» و سپس این دعا خوانده شود: «یا مَنْ إِلَیْهِ مَلْجَأُ الْعِبَادِ الْعِبَادُ فِی الْمُهِمَّاتِ و الیه یفزع الخلق فی الملمات…».
دهم: خواندن این دعا: «إِلَهِی تَعَرَّضَ لَکَ فِی هَذَا اللَّیْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ و قصدک القاصدون…».
یازدهم: خواندن نماز جعفر طیار(علیه السلام).
دوازدهم: بجا آوردن نمازها و سجده هایی که در مورد این شب وارد شده است، مانند آنچه از پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) نقل شده که آن حضرت در سجده نیمه شب عرضه می داشتند: «سَجَدَ لَکَ سَوَادِی وَ خَیَالِی وَ آمَنَ بِکَ فُؤَادِی…» و مانند اینکه چهار رکعت نماز بجا آورده شود، در هر رکعت حمد یکبار و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» صد مرتبه و پس از آن این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إِنِّی إِلَیْکَ فَقِیرٌ وَ مِنْ عَذَابِکَ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ اللَّهُمَّ لَا تُبَدِّلْ اسْمِی وَ لَا تُغَیِّرْ جِسْمِی وَ لَا تَجْهَدْ بَلَائِی وَ لَا تُشْمِتْ بِی أَعْدَائِی أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقَابِکَ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذَابِکَ وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ وَ فَوْقَ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ» و نیز فضیلت بسیار وارد است برای خواندن صد رکعت نماز در این شب، در هر رکعت یک مرتبه حمد و ده مرتبه توحید.[2]
* تعیین زمان ظهور
از روایات و کلام فقها استفاده می شود که زمان ظهور امام زمان(عج) از علوم مکنون الهی است و کسی از آن مطلع نبوده و نخواهد بود. مانند علم الساعة (وقت روز قیامت).
«عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ یَا مِهْزَمُ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُون؛[3] عبدالرحمن بن کثیر می گوید: خدمت امام صادق(علیه السلام) بودم که شخصی به نام «مهزم» وارد شد و سؤال کرد: فدایت شوم! این انتظار کی به سر می آید؟ حضرت فرمودند: کسانی که زمان پایان انتظار را مشخص کنند، دروغ می گویند و کسانی که عجله کنند، هلاک می گردند و تنها کسانی که تسلیم امر ما باشند، نجات می یابند.»
بنابراین، چنانچه کسی زمان ظهور آن حضرت را معیّن نماید (تحت عنوان فیلم، مقاله علمی و یا هر چیز دیگر) همگان موظف می باشند، واکنش نشان داده، او را تکذیب نمایند. البته در روایات، برخی از نشانه های ظهور مطرح گردیده؛ ولی اولاً بسیاری از این نشانه ها کلّی است و تطبیق آن بر مصادیق خود مشکل است، و ثانیاً صحت خود این نشانه ها نیز امری تخصصی است که صاحبان فن و حدیث شناسان باید آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهند.
و نیز چنانچه کسی ادعا نماید فلان وقت زمان «پایان دنیا» است، مردم موظفند او را تکذیب نمایند؛ زیرا تا وعده خدا مبنی بر ظهور آن حضرت و اقامه عدل و داد توسط ایشان محقق نشود، پایانی برای دنیا نخواهد بود. این مطلب در روایات متواتر مطرح گردیده است.
بهترین اعمال در ماه شعبان چیست؟
امروز ابتدای ماه مبارک شعبان است، که در فرهنگ اسلامی و روایات پیشوایان دین، برای این ماه، آداب و اعمالی نقل شده است که اهتمام به انجام آن بسیار شایسته است. جدای از این نکته در روایات از ماه شعبان با عظمت یاد شده است و در آن توصیه‌های بسیاری برای مراقبه و دعا و نیایش آمده است. آیت الله جوادی آملی در مورد ماه شعبان می‌گوید: «کسانی که در مسائل اخلاقی کار می‌کنند اول سالشان ماه مبارک رمضان است.
لذا ماه شعبان آخر سال اخلاقی اینهاست در آخر سال نظیر اینکه نزدیک امتحانات کنکور می‌شود انسان چگونه تلاش و کوشش می‌کند مطالعه کند و حضور ذهن داشته باشد, اینها که سال اخلاقی دارند تمام تلاش و کوشش آنها این است که در این ماه شعبان بدهکاری‌هایشان را بدهند حقّ‌الله دارند حقّ‌الناس دارند توبه‌ای باید بکنند واجبی ترک کردند حرامی مبتلا شدند تمام این دِیْن‌های حقّ‌اللهی و حقّ‌الناسی را در ماه شعبان بدهند که وقتی اول سال فرا می‌رسد اینها با سود همراه باشند. لذا آنهایی که در مسائل اخلاقی کار می‌کنند اول سالشان ماه مبارک رمضان است و ماه شعبان را با تلاش و کوشش و ناله و ضجّه می‌گذرانند که بدهکار نباشند.»
همچنین آیت الله جوادی آملی در عظمت این ماه می‌گوید: «این ماهی است که شبش, روزش, سحرش, بین‌الطّلوعینش, صبحش, عصرش, ظهرش محفوف به رحمت است «شَعْبانُ الَّذی حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ» اگر چیزی را آدم بپیچد این از هر طرف پوشیده و پیچیده رحمت است. در همین صلوات عندالزوال می‌خوانیم و وجود مبارک امام سجاد (سلام الله علیه) به ما آموخت این ماه محفوف به رحمت است پیچیده است به رحمت؛ از هر طرف یک رحمت است صبحش رحمت, عصرش رحمت, ظهرش رحمت, سحرش رحمت ماه شعبان تقریباً نشانه بسط است گرچه ماه رجب ماه پربرکت است آن با قبض همراه است این با بسط همراه است؛ آثار رحمت در این شهر هست خیلی هم نمانده به ماه مبارک رمضان طرزی خودمان را در این ایام آماده کنیم که خدا ما را به عنوان مهمانی بپذیرد.»
اما در مورد اعمال ماه شعبان در مفاتیح و کتب مختلف، دو گونه اعمال است اعمال مشترک و اعمال خاص برخی از روزها و شب‌های ماه شعبان. اعمال مخصوص شب‌ها و روزهای ماه شعبان که أهم آن به شرح ذیل است:
روزۀ ماه شعبان
درباره روزه مستحبّی در ماه شعبان بسیار تأکید شده است. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله این ماه را روزه می‌گرفت و آن را به ماه مبارک رمضان وصل می‌کرد. روایات فراوانی درباره روزه ماه شعبان وارد شده است.
از امام صادق علیه السلام روایت شده است که چون ماه شعبان داخل می‌شد، امام زین العابدین علیه السلام اصحاب خود را جمع می‌کرد و می‌فرمود: ای یاران من! می‌دانید این چه ماهی است؟ این ماه شعبان است، رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرمود: شعبان ماه من است پس برای محبّت به پیامبر صلی الله علیه و آله، و برای تقرّب به پروردگار خود، این ماه را روزه بدارید، به حقّ آن خدایی که جان علی بن الحسین علیهما السلام در دست اوست سوگند یاد می‌کنم که از پدرم حسین بن علی علیهما السلام شنیدم فرمود: از امیرمؤمنان علیه السلام شنیدم که: هر کس ماه شعبان را برای محبّت به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و تقرّب به خداوند روزه بگیرد، خداوند او را دوست می‌دارد و به کرامت خویش در روز قیامت نزدیک می‌کند، و بهشت را بر او واجب می‌گرداند.
صفوان جمّال می‌گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: کسانی را که در اطراف و نواحی تو هستند به روزه در ماه شعبان وادار کن! گفتم: فدایت شوم آیا در فضیلت آن چیز مهمّی وجود دارد؟ فرمود: آری، رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که هلال ماه شعبان را می‌دید، فرمان می‌داد که منادی در مدینه ندا دهد و بگوید: ای اهل یثرب! من فرستاده خدا به سوی شمایم؛ آگاه باشید که شعبان ماه من است، پس خداوند رحمت کند کسی را که یاری کند مرا بر این ماه (یعنی آن را روزه بدارد).
سپس امام علیه السلام در ادامه فرمود: امیر مؤمنان علی علیه السلام می‌فرمود: از زمانی که این سخن را از منادی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله شنیدم، هرگز روزه ماه شعبان از من فوت نشد و تا زمانی که زنده ام نیز از من فوت نخواهد شد ان شاءاللَّه. البتّه آنها که نمی‌توانند همه ماه را روزه بگیرند، خوب است هر مقدار را که می‌توانند، روزه بگیرند.
آیت الله میرباقری در مورد روزه ماه شعبان می‌گوید: «ماه شعبان ماه وجود مقدس نبی اکرم علیه السلام و شفاعت ایشان است و ماهی است که خدای متعال به تعبیر صلوات شعبانیه آن را در رحمت و رضوان پیچیده است، به عبارت دیگر محفوف به رحمت و رضوان است. با شفاعت وجود مقدس نبی اکرم علیه السلام می‌توان به مقام رضوان رسید: «حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَهِ وَ الرِّضْوَانِ» حضرت، عباداتی در این ماه داشتند که برای شفاعت، دستگیری و باز شدن باب نجات ما بوده است.
بعضی از بزرگان این مطلب را گفته اند که علت نزول ائمه علیهم السلام در این عالم برای این بوده است که ما را شفاعت و دستگیری کنند، و همه عبادات آنان برای شفاعت است. ماه شعبان چنین ماهی است، ماه نبی اکرم است علیه السلام که حضرت در روایات فرمود: مردم! این ماه، ماه من است و با روزه در این ماه مرا کمک کنید. یا می‌توان این روایت را این گونه معنا کرد که من می‌خواهم دستگیری و شفاعت کنم، اگر می‌خواهید از شما دستگیری کنم از روزه ماه شعبان غافل نشوید.»
استغفار در ماه شعبان
از روایات استفاده می‌شود که بهترین ذکرها در این ماه استغفار است و هر کس هر روز از این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند، مثل آن است که در ماههای دیگر هفتادهزار مرتبه استغفار کرده است. لذا هر روز هفتاد مرتبه بگوید: «اسْتَغْفِرُاللَّهَ الَّذی لا الهَ الَّا هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ، الْحَیُّ الْقَیُّومُ، وَ اتُوبُ الَیْهِ؛ آمرزش می جویم از خدا که معبودی جز او نیست، بخشنده و مهربان، زنده و پاینده است؛ به سوی او توبه می‌کنم.»