هوش مصنوعی و آموزش: فرصت یا تهدید برای دانشجویان؟+ فیلم

در گفت وگوی تفصیلی با آنا مطرح شد؛

علی موسوی محقق پسادکتری دانشگاه تهران در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا درباره علت استفاده برخی از دانشجویان و دانش آموزان از ابزارهای هوش مصنوعی مانند چت جی پی تی و جمینای به جای انجام تحقیقات حضوری و پژوهش های مستقل اظهار کرد: ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی طراحی شده اند و قابلیت تشخیص درصد محتوای تولید شده توسط این ابزارها در متون وجود دارد. با این حال ضروری است که استادان اعضای هیئت علمی و محققان پسادکتری ارزیابی های شفاف و دقیقی درباره میزان اعتماد به خروجی ها و داده های تولید شده توسط هوش مصنوعی ارائه دهند تا از تنبلی و راحت طلبی دانشجویان جلوگیری شود.

وی افزود: دانشجو باید در مسیر علمی صحیح حرکت کند و تمام مراحل تدوین مقالات علمی را به طور دقیق انجام دهد. ابزارهای هوش مصنوعی می توانند تنها به عنوان مکملی برای پاسخگویی به پرسش های ذهنی دانشجو و هدایت روند علمی مورد استفاده قرار گیرند اما نمی توان به طور کامل به خروجی های علمی این ابزارها اعتماد کرد. جامعه دانشگاهی باید دانش و مهارت لازم برای انجام هرگونه تحقیق و پژوهش را در خود تقویت کند.

مقالات علمی؛ عامل اعتبار دانشگاه های ایرانی در سطح جهان

موسوی در پاسخ به پرسشی درباره میزان پژوهش محوری تحقیقات دانشگاهی (شامل مقاله پایان نامه و رساله) اظهار کرد: دانشگاه های سطح یک کشور نگاه انتقادی به مقاله محوری پایان نامه ها دارند و می پرسند چرا مقالات علمی از اهمیت بالایی برخوردارند؟ باید گفت که مقالات علمی منتشرشده در مجلات معتبر نقش موثری در بهبود دیپلماسی علمی کشور ایفا می کنند. بخش قابل توجهی از رتبه بندی هایی که دانشگاه های ایران مانند دانشگاه تهران شریف و امیرکبیر به دست می آورند مدیون خروجی مقالات ISI است که اعتبار علمی دانشگاه های کشور را در سطح جهان افزایش می دهد.

ضرورت بهره برداری بهینه از خروجی های دانشگاهی

این محقق پسادکتری دانشگاه تهران اضافه کرد: یکی از چالش های موجود عدم بهره برداری مطلوب از خروجی های دانشگاهی و عدم اعتماد به فارغ التحصیلان دانشگاه است که امری اشتباه است. در بسیاری از حوزه های تحقیقاتی به ویژه رشته های میان رشته ای ایران در مرزهای دانش حرکت می کند. حدود یک تا دو درصد از مقالات علمی منتشر شده در پایگاه Web of Science توسط محققان ایرانی نگارش می شود که این آمار نشان دهنده جایگاه قابل توجه کشور در تولید علم است.

وی تاکید کرد: هرچند ارتقای اعضای هیئت علمی نباید صرفاً براساس تعداد مقالات باشد و لازم است به جنبه های دیگری نیز توجه شود اما نمی توان نقش مقالات ISI را در افزایش سطح آگاهی علمی دانشجویان ارتقای جایگاه علمی دانشگاه ها و بهبود مسیر علمی کشور نادیده گرفت. از این رو لازم است تدابیری برای بهره برداری مطلوب از خروجی های دانشگاهی اندیشیده شود تا این ظرفیت ها به صورت بهینه در جهت توسعه علمی و عملی کشور به کار گرفته شوند.

وی اظهار کرد: دانشجویان با همکاری پژوهشگران و محققان پسادکتری می توانند در راستای فرهنگ سازی استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT و Gemini دوره های آموزشی دقیقی برگزار کنند. هدف از این دوره ها آشنایی دانشجویان با قابلیت ها و محدودیت های هوش مصنوعی و تعیین انتظارات واقعی از این فناوری است.

افزایش مهاجرت نخبگان؛ نتیجه نبود امنیت شغلی برای دانشجویان

این محقق پسادکتری دانشگاه تهران درباره چالش خروج نخبگان و راهکارهای حفظ استعدادهای برتر در ایران گفت: عوامل مهاجرت نخبگان عمدتاً درونی است. وقتی می گوییم دانشجو بودن شغل محسوب نمی شود به این معناست که مشکلات اقتصادی و رفاهی دانشجویان به درستی حل نشده است. دانشجویی که با معضلات اقتصادی رفاهی و نبود امنیت شغلی مواجه است به ناچار به فکر مهاجرت دائمی می افتد. هیچ جوانی تمایل ندارد کشور خود را ترک کند مگر آن که شرایط موجود او را مجبور به این تصمیم کند.

وی تاکید کرد: اگر به آینده شغلی دانشجویان توجه نکنیم و امنیت شغلی اقتصادی و رفاهی برای آنان فراهم نشود روند مهاجرت نخبگان همچنان ادامه خواهد یافت. این مساله نیازمند برنامه ریزی دقیق و سیاست گذاری های کلان در راستای حفظ و ارتقای شرایط دانشجویان و نخبگان است.

بهینه سازی فرصت های مطالعاتی با تأمین مالی مناسب

موسوی با اشاره به اهمیت استفاده صحیح از فرصت های مطالعاتی گفت: مشکل مهاجرت اینجاست که برای تربیت دانشجو در مقاطع مختلف هزینه می کنیم و وقتی او به سطح دکترا و پسادکترا می رسد آماده و متخصص به کشورهای خارجی تحویل داده می شود. ما مشکلی با ارتباطات بین المللی و رفت وآمد علمی نداریم اما چالش اصلی این است که از فرصت های مطالعاتی به درستی بهره برداری نمی کنیم.

وی افزود: معمولاً مأموریت هایی تعریف می شود و دانشجوی دکترا برای ۶ تا ۹ ماه با بودجه محدودی از وزارت علوم به کشورهای خارجی می رود و پس از انجام تحقیقات علمی بازمی گردد. این فرصت ها زمانی مفید خواهند بود که تأمین مالی مناسبی برای دانشجویان انجام شود و مأموریت های علمی با اهداف مشخص تعریف شوند.

موسوی تاکید کرد: کشورهای پیشرفته مانند ژاپن به خوبی از فرصت های مطالعاتی بهره می برند. این فرصت ها نه تنها تهدیدی برای کشور نیستند بلکه می توانند بسیار مفید باشند. اما وقتی هزینه های فرصت مطالعاتی به قدری کم است که دانشجو نمی تواند حتی یک ماه در کشور مقصد دوام بیاورد بهره برداری مناسب از این بستر غیرممکن می شود. اگر تأمین مالی کافی صورت گیرد و پروژه های هدفمند و مشخصی برای دانشجویان تعریف شود فرصت های مطالعاتی می توانند به تقویت دانش و ارتقای جایگاه علمی کشور کمک کنند.

موسوی در پایان اظهار کرد: مهم ترین چالش در مسئله مهاجرت نخبگان فراهم نکردن زمینه های اقتصادی و رفاهی برای آنان است. اگر این موارد تأمین نشود نمی توان از توانایی های بالقوه یک دانشجوی دکتری به طور کامل بهره برد. بسیاری از دانشجویان دکتری پس از سال اول تحصیل یا پس از دفاع از آزمون جامع و پروپوزال به دلیل فشارهای مالی وارد بازار کار می شوند و غالباً مشاغلی نامرتبط با حوزه تخصصی خود انتخاب می کنند.  

وی افزود: اگر بتوانیم امنیت شغلی و رفاهی مناسبی برای دانشجویان دکتری ایجاد کنیم و از اشتغال در مشاغل نامرتبط جلوگیری کنیم نه تنها می توان از پتانسیل کامل این دانشجویان بهره برداری کرد بلکه کیفیت پژوهش های علمی نیز به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت.