نکات مهم درس چهارم علوم و فنون دهم انسانی

درس چهارم علوم و فنون دهم انسانی، دریچه ای به تاریخ پربار زبان و ادبیات فارسی پیش و پس از اسلام می گشاید. این درس ریشه های زبان کنونی ما را آشکار می کند و به دانش آموزان کمک می کند تا تحولات آن را در بستر تاریخ درک کنند و برای امتحانات و کنکور آماده شوند.

زبان و ادبیات فارسی، گنجینه ای بی کران از فرهنگ و هویت ایرانی است که فهم ریشه ها و سیر تکامل آن، نه تنها برای دانش آموزان علوم و فنون ادبی، بلکه برای هر ایرانی اهمیت فراوانی دارد. درس چهارم کتاب علوم و فنون دهم انسانی، یک سفر هیجان انگیز را در طول تاریخ زبان و ادبیات این سرزمین آغاز می کند؛ سفری که از دل دوران باستان، از زمانی که نیاکان ما در سرزمین پهناور ایران زمین زندگی می کردند، آغاز شده و تا دوره های درخشان پس از اسلام ادامه می یابد.

مقدمه: چرا درس چهارم علوم و فنون ادبی دهم برای دانش آموزان مهم است؟

در دنیای پرشتاب امروز، شاید این سؤال در ذهن بسیاری از دانش آموزان شکل بگیرد که چرا باید زمان خود را صرف یادگیری تحولات زبان و ادبیات در قرن های دور کنند؟ پاسخ اینجاست که درس چهارم علوم و فنون دهم، تنها مجموعه ای از تاریخ و رویدادها نیست؛ بلکه بنیانی استوار برای فهم عمیق تر و لذت بردن از تمامی زیبایی های ادبیات فارسی در دوره های بعدی محسوب می شود. در این درس، دانش آموزان با ریشه های اصلی زبان فارسی، زبان مشترک و هویت بخش ما، آشنا می شوند و درک می کنند که چگونه این زبان در طول قرون متمادی، از فارسی باستان تا فارسی دری، تکامل یافته است. این دانش، نه تنها به آن ها در امتحانات کلاسی و نهایی کمک می کند، بلکه پایه های قوی برای موفقیت در کنکور سراسری را نیز فراهم می آورد. فهم این مباحث، مانند کشف نقشه ای است که راه را برای شناخت سرزمین ادبیات فارسی هموار می کند و هر گام در این مسیر، به کشف حقایق و زیبایی های تازه ای منجر می شود. این جزوه قصد دارد این سفر را تا حد ممکن روان، جذاب و جامع کند تا مسیر یادگیری برای شما هموارتر شود.

ریشه ها و تحولات: زبان و ادبیات فارسی پیش از اسلام

زبان فارسی (پارسی)، که امروز با آن سخن می گوییم و می نویسیم، ریشه های بسیار کهنی دارد که به دوران پیش از اسلام بازمی گردد. این زبان، هویت بخش مردم این سرزمین بوده و از دیرباز، حامل فرهنگ و تمدن ایرانی محسوب می شود. زمانی که به تاریخ این سرزمین نگاه می کنیم، درمی یابیم که چگونه زبان فارسی با تمدن های بزرگ ایران زمین درهم تنیده شده و فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. یکی از مهم ترین آثار مکتوب که در دوره ساسانیان به نگارش درآمد و نشان دهنده غنای ادبی و فکری آن زمان است، کتاب مقدس زرتشتیان، یعنی «اوستا» است که اهمیت ویژه ای در شناخت زبان فارسی میانه دارد.

زبان فارسی: از ریشه ها تا هویت امروز

زبان فارسی، به عنوان یکی از کهن ترین و غنی ترین زبان های جهان، نه تنها ابزاری برای ارتباط، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از هویت ملی و فرهنگی ایران است. ریشه های این زبان به هزاران سال پیش بازمی گردد و در طول تاریخ، شاهد تحولات و دگرگونی های بسیاری بوده است. از کتیبه های باستانی تا اشعار دلنشین معاصر، فارسی همواره زنده و پویا باقی مانده است. این زبان، مانند درختی کهن سال، شاخ و برگ های خود را در طول زمان گسترانده و هر دوره، برگ های تازه ای به آن افزوده است. درک این ریشه ها به ما کمک می کند تا ارزش واقعی هر واژه و هر جمله را در ادبیات فارسی بیشتر درک کنیم.

گروه های اصلی زبان های ایرانی

زبان های ایرانی، مجموعه ای از زبان ها و گویش هایی هستند که در گذشته های دور در فلات ایران و مناطق همجوار آن رواج داشته اند. این زبان ها، که همگی از یک ریشه مشترک هندوایرانی منشعب شده اند، دارای ویژگی ها و شباهت های بسیاری هستند. گستره جغرافیایی این زبان ها بسیار وسیع بوده و از آسیای میانه تا بین النهرین را دربر می گرفته است. شناخت این گروه ها، به درک بهتر چگونگی تکامل زبان فارسی و ارتباط آن با دیگر زبان های منطقه کمک می کند. این تنوع زبانی، نشان دهنده غنای فرهنگی و تمدنی منطقه ایران زمین در طول تاریخ است.

فارسی باستان: دوران شکوه هخامنشیان (۵۵۹ تا ۳۳۰ ق.م)

دوره هخامنشیان، یکی از درخشان ترین اعصار تاریخ ایران است که در آن، امپراتوری وسیعی بر پهنه ای گسترده از جهان آن روزگار فرمانروایی می کرد. در این دوران باشکوه، زبان فارسی باستان به عنوان زبان رسمی و درباری مورد استفاده قرار می گرفت. این زبان را می توان در کتیبه های سنگی عظیم و فرمان های شاهان هخامنشی، به ویژه داریوش بزرگ، مشاهده کرد. خطی که برای نگارش فارسی باستان به کار می رفت، خط میخی نام داشت؛ خطی که با علائم گُوه ای شکل خود، پیام های پادشاهان را برای آیندگان به یادگار گذاشته است. این کتیبه ها، نه تنها اسناد تاریخی ارزشمندی هستند، بلکه نمونه های اولیه ادبیات مکتوب فارسی نیز محسوب می شوند و تصویری روشن از قدرت و فرهنگ آن زمان ارائه می دهند.

فارسی میانه: میراث اشکانی و ساسانی (۳۰۰ ق.م تا ۷۰۰ م)

پس از سقوط هخامنشیان و روی کار آمدن اشکانیان و ساسانیان، زبان فارسی وارد مرحله جدیدی از تحول شد که به آن «فارسی میانه» گفته می شود. این دوره، خود به دو شاخه اصلی تقسیم می شود که هر یک ویژگی های خاص خود را داشتند و در مناطق مختلف ایران رواج یافتند.

زبان پارتی: زبان شمال و شمال شرق ایران

زبان پارتی، که به آن پهلوی اشکانی نیز می گفتند، در دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانی رواج داشت. این زبان بیشتر در مناطق شمالی و شمال شرقی ایران صحبت می شد و آثار مکتوب آن عمدتاً شامل کتیبه ها و اسناد دولتی آن زمان است. این زبان، پلی بین فارسی باستان و فارسی پهلوی محسوب می شود و تحولات آوایی و دستوری مشخصی را نشان می دهد.

زبان پهلوی: گوهر پارسی در دل ساسانیان

زبان پهلوی، یا پهلوی ساسانی، زبان رسمی و دولتی دوره ساسانیان بود و در ناحیه پارس رواج داشت. این زبان، که گاهی خود نیز «فارسی میانه» نامیده می شود، اهمیت ویژه ای در حفظ میراث فرهنگی و دینی ایران پیش از اسلام دارد. آثار دینی زرتشتی، مانند بخش های زیادی از اوستا، به این زبان نگاشته شده اند. علاوه بر آن، آثاری چون «کلیله و دمنه» و «هزار و یک شب» نیز ریشه های پهلوی دارند و بعدها به زبان های دیگر ترجمه شدند. این زبان، نقش کلیدی در انتقال دانش و فرهنگ از دوران باستان به دوران اسلامی ایفا کرد.

فارسی نو (دری): طلوعی تازه پس از اسلام

با ورود اسلام به ایران در قرن هفتم میلادی (تقریباً اوایل قرن اول هجری)، نقطه عطفی در تاریخ زبان فارسی رقم خورد. زبان فارسی که پیش از این به خط پهلوی نگاشته می شد، رفته رفته شروع به پذیرش الفبای خط عربی کرد. این تغییر، دریچه ای نو به روی زبان فارسی گشود و زمینه را برای پیدایش «فارسی نو» یا همان «فارسی دری» فراهم آورد. این زبان، به مفهوم واقعی خود، همزمان با روی کار آمدن سلسله های محلی ایرانی مانند طاهریان، در مشرق و شمال شرقی ایران (مناطقی چون خراسان و فرارود) پدید آمد و به سرعت رشد کرد. فارسی دری، با ساختار ساده تر و واژگان غنی تر، آماده پذیرایی از شکوفایی ادبی بی نظیری بود که در قرون بعدی به اوج خود رسید.

سیر تکامل: شکل گیری و گسترش زبان و ادبیات فارسی پس از اسلام

پس از ورود اسلام به ایران و تحول خط و الفبای فارسی، زبان و ادبیات فارسی وارد مرحله ای تازه و پویا شد. این دوره، با وجود تغییرات عظیم فرهنگی و سیاسی، شاهد تداوم و حتی شکوفایی فعالیت های علمی و ادبی بود که در نهایت منجر به تثبیت و گسترش زبان فارسی به عنوان یک زبان قدرتمند و مستقل گردید. این سیر تکاملی، داستان مقاومت و نوآوری یک ملت در برابر دگرگونی های عظیم است.

مراحل تحول خط فارسی: از میخی تا الفبای عربی

تاریخ خط فارسی، خود داستانی پیچیده و fascinating است که نشان دهنده تحولات فرهنگی این سرزمین است. از خطوط الفبایی میخی که بر کتیبه های سنگی هخامنشی نقش بسته بود، تا خط اوستایی که برای نگارش کتاب مقدس زرتشتیان به کار می رفت، و سپس خط پهلوی که زبان رسمی ساسانیان بود، هر کدام دوره ای از تاریخ خط را روایت می کنند. با ورود اسلام، خط عربی به تدریج جایگزین خط پهلوی شد. این تغییر، با وجود دشواری های اولیه، به تسهیل نگارش و گسترش زبان فارسی در میان مردم کمک کرد و زمینه را برای پیدایش خط فارسی امروزی فراهم آورد. این پذیرش، نه تنها یک تغییر نوشتاری، بلکه یک دگرگونی فرهنگی عمیق بود.

سه قرن نخست هجری: هویت بخشی به زبان فارسی

سه قرن نخست هجری، دوره ای حساس و سرنوشت ساز برای زبان فارسی بود. در این دوران، فعالیت های علمی و ادبی همچنان ادامه داشت و آثار به سه زبان فارسی (پهلوی)، عربی و پهلوی (پارتی) تالیف می شدند. اما نقطه عطف این دوره، تأکید یعقوب لیث صفاری بر زبان فارسی دری بود. او با به رسمیت شناختن این زبان در قلمرو خود، جانی تازه به کالبد آن بخشید و راه را برای شکوفایی بیشتر آن هموار ساخت. پس از او، حکومت های سامانی، آل بویه و دیگر حکومت های محلی کوچکتر نیز به رشد و گسترش زبان فارسی کمک شایانی کردند. این حمایت ها، زمینه را برای تولد یک دوره طلایی در ادبیات فارسی فراهم آورد.

شکوفایی شعر و داستان در این دوره

این دوره، شاهد پیدایش و پختگی انواع ادبی جدیدی در شعر و نثر فارسی بود. شعر اندرزی، که مفاهیم اخلاقی و پندآموز را در قالب شعر بیان می کرد، در این زمان شکل گرفت و در دوره های بعدی، به ویژه سلجوقی، به اوج خود رسید. شاعرانی چون کسایی مروزی و ناصرخسرو، با قصاید حکیمانه خود، راه را برای این نوع شعر هموار کردند. علاوه بر آن، آغاز داستان سرایی، قصه پردازی و استفاده از حکایات و امثال در شعر این دوره، نشان دهنده توجه به زندگی روزمره و مفاهیم مردمی بود. این تحولات، نشانگر حرکت ادبیات فارسی به سمت تنوع و غنای بیشتر بود.

عصر زرین: قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری

قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری را می توان به حق «عصر طلایی» و یکی از پربارترین دوره های تاریخ تمدن اسلامی و ادبیات فارسی نامید. در این زمان، روحی دوباره در کالبد فرهنگ و هویت ایرانی دمیده شد و شعله های خلاقیت در تمامی زمینه ها فروزان گشت. این دوره، داستان بازگشت به خود و خودباوری ملتی است که میراث هزاران ساله خود را بار دیگر زنده کرد.

اهمیت و ویژگی های کلیدی این دوران طلایی

این دوره، نه تنها مهم ترین دوره تمدن اسلامی به شمار می رود، بلکه با شکوفایی روح ایرانی، فصلی درخشان در تاریخ ادبیات ما گشود. عمده ترین مرکز فرهنگی در این زمان، شهر بخارا بود که تحت حمایت امیران سامانی، به کانونی برای تجمع شاعران، دانشمندان و مترجمان تبدیل شده بود. امیران سامانی با تشویق بی دریغ، از این بزرگان حمایت می کردند و زمینه را برای حفظ و ارائه آداب و رسوم ملی فراهم می آوردند.

در این دوران، پایه های حماسه های ملی به زبان فارسی گذاشته شد که بعدها به نگارش «شاهنامه فردوسی» انجامید و میراثی جاودانه برای ایرانیان به ارمغان آورد. پیشرفت ها تنها به ادبیات محدود نمی شد؛ در تمامی زمینه های علمی نیز ترقی چشمگیری حاصل شد. با ورود و ترجمه اصطلاحات علمی، ادبی، دینی و سیاسی جدید از عربی به فارسی، زبان فارسی غنای بیشتری یافت و توانست مفاهیم پیچیده را نیز بیان کند. جالب است که در کنار این فعالیت ها، بسیاری از نویسندگان، آثار خود را به زبان عربی نیز می نوشتند تا بتوانند خوانندگان بیشتری را در سراسر جهان اسلام جذب کنند. این رویکرد دوگانه، نشان دهنده پویایی و هوشمندی فرهنگی آن زمان بود.

شاخصه های برجسته شعر در این دوره

شعر قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری، دارای ویژگی های منحصربه فردی بود که آن را از دوره های قبل و بعد متمایز می ساخت:

• سادگی فکر و روانی کلام: شعر این دوره، از پیچیدگی های زبانی و فکری کمتری برخوردار بود و به راحتی قابل فهم بود. شاعران سعی داشتند اندیشه های خود را با زبانی ساده و روان بیان کنند.
• توجه به واقعیات بیرونی و بیان مفاهیم ذهنی در چارچوب اخلاقی: شاعران این زمان، به محیط اطراف و رویدادهای واقعی توجه داشتند و مفاهیم ذهنی و فلسفی را در قالب نصایح اخلاقی و پندآموز ارائه می دادند.
• کاربرد توصیفات، تشبیه و استعاره: با وجود سادگی، شعر این دوره سرشار از زیبایی های بیانی بود. استفاده از توصیفات دقیق، تشبیهات جذاب و استعاره های هنرمندانه، به شعر جان می بخشید.
• رواج حماسه، مدح، غنا و اوج گیری شعر حماسی (شاهنامه فردوسی): این دوره، دوران اوج شعر حماسی بود که با شاهنامه فردوسی به کمال رسید. همچنین مدیحه سرایی (ستایش پادشاهان و بزرگان) و شعر غنایی (عاشقانه و احساسی) نیز رواج داشتند.
• جایگاه مدیحه سرایی به تبعیت از شعر عربی: مدیحه سرایی، که از آغاز به پیروی از شعر عربی رواج یافته بود، در این دوره جایگاه محکمی پیدا کرد و یکی از انواع اصلی شعر محسوب می شد.
• استحکام یافتن شعر غنایی با شاعرانی چون رودکی و شهید بلخی: شعر غنایی نیز با ظهور شاعران بزرگی چون رودکی (پدر شعر فارسی) و شهید بلخی، به استحکام و پختگی قابل توجهی دست یافت و زمینه ساز تحولات آینده شد.

ویژگی های متمایز نثر این دوره

نثر قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم نیز، مانند شعر، ویژگی های خاص خود را داشت که آن را از نثر دوره های بعدی متمایز می ساخت. این نثر، غالباً ابزاری برای بیان مستقیم و روشن مطالب بود:

• ساده و روان بودن: نثر این دوره، بسیار ساده و بی تکلف بود. جملات کوتاه و واژگان آشنا، خواندن و فهمیدن آن را آسان می ساخت.
• موضوعات حماسی، ملی، تاریخی: عمده ترین موضوعاتی که در نثر این زمان مورد توجه قرار می گرفتند، داستان های حماسی، رویدادهای ملی و تاریخ ایران بودند. این نوع نثر، در حفظ هویت ملی نقش مهمی داشت.
• عدم رواج اصطلاحات علمی، اشعار و امثال در آن: برخلاف نثر دوره های بعدی که با اصطلاحات علمی، اشعار عربی و امثال آمیخته بود، نثر این زمان بیشتر بر سادگی و انتقال مستقیم اطلاعات تمرکز داشت و کمتر از این عناصر تزئینی بهره می برد.

قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری، نه تنها یک دوره تاریخی، بلکه یک دوران طلایی برای زبان و ادبیات فارسی بود که در آن، ریشه های هویت فرهنگی ما عمیق تر و مستحکم تر شد و مسیر برای شکوفایی های عظیم آینده هموار گشت.

گنجینه های نثر: آثار شاخص قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم

در کنار شکوفایی شعر، نثر فارسی نیز در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری شاهد خلق آثار ارزشمند و ماندگاری بود که هر یک به نوبه خود، سهمی اساسی در غنای زبان و ادبیات فارسی ایفا کردند. این آثار، نه تنها از نظر ادبی مهم هستند، بلکه اسناد تاریخی و فرهنگی گران بهایی نیز محسوب می شوند که دریچه ای به شناخت زندگی، اندیشه و هنر مردمان آن دوران می گشایند.

شاهنامه ابومنصوری: نخستین گام در ثبت حماسه ها

یکی از اولین و مهم ترین تلاش ها برای گردآوری حماسه های ملی ایران به زبان فارسی، «شاهنامه ابومنصوری» است که در سال ۳۴۶ قمری و به دستور ابومنصور عبدالرزاق، توسط گروهی از دانشوران خراسان تدوین شد. این اثر، اگرچه امروز به صورت کامل در دسترس نیست، اما اهمیت فراوانی در تاریخ ادبیات فارسی دارد. شاهنامه ابومنصوری، اولین قدم جدی در راستای جمع آوری و نگارش داستان های اساطیری و حماسی ایران به زبان فارسی نو بود و راه را برای خلق شاهکار بی بدیل فردوسی بزرگ هموار ساخت. می توان گفت بدون این تلاش اولیه، مسیر فردوسی برای سرودن شاهنامه بسیار دشوارتر می شد.

ترجمه تفسیر طبری: دریچه ای به دانش قرآنی

«تفسیر طبری»، اثر اصلی محمد بن جریر طبری به زبان عربی، یکی از جامع ترین و معتبرترین تفاسیر قرآن کریم است. ترجمه این اثر سترگ به زبان فارسی، به دستور منصور بن نوح سامانی صورت گرفت و یکی از نخستین و مهم ترین ترجمه های گسترده به زبان فارسی نو محسوب می شود. این ترجمه، نه تنها دانش قرآنی را برای فارسی زبانان قابل دسترس ساخت، بلکه به تثبیت و گسترش نثر فارسی کمک شایانی کرد. نثر روان و ساده این ترجمه، الگویی برای نگارش های بعدی به زبان فارسی شد و نشان داد که زبان فارسی توانایی بیان مفاهیم دینی و علمی پیچیده را نیز دارد.

تاریخ بلعمی: نگارش تاریخ ایران به زبان فارسی

«تاریخ بلعمی» که ترجمه فارسی کتاب «تاریخ الرسل و الملوک» محمد بن جریر طبری است، به دستور منصور بن نوح سامانی و توسط ابوعلی بلعمی، وزیر دانشمند دربار سامانی، به فارسی برگردانده شد. این اثر، از مهم ترین کتاب های تاریخ نگاری به زبان فارسی به شمار می رود. بلعمی تنها به ترجمه اکتفا نکرد، بلکه با افزودن مطالب جدید، حذف بخش هایی که به نظرش برای خواننده فارسی زبان کمتر جذاب بود، و بازنویسی برخی قسمت ها، اثری مستقل و ارزشمند پدید آورد. تاریخ بلعمی نه تنها یک کتاب تاریخی، بلکه یکی از کهن ترین و معتبرترین نمونه های نثر فارسی ساده و روان است که در طول قرون متمادی، منبع الهام بسیاری از تاریخ نگاران و نویسندگان بوده است.

این آثار، به خوبی نشان می دهند که چگونه در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری، زبان فارسی نو به سرعت در حال رشد و تثبیت بود و توانست خود را به عنوان یک زبان قدرتمند برای بیان تاریخ، دین و ادبیات تثبیت کند.

جمع بندی و نکات کلیدی برای مرور سریع

سفر در تاریخ زبان و ادبیات فارسی، به ویژه در درس چهارم علوم و فنون دهم انسانی، ما را با ریشه ها و تحولات شگفت انگیز این میراث گران بها آشنا می کند. از فارسی باستان و کتیبه های میخی هخامنشی گرفته تا فارسی میانه و زبان های پارتی و پهلوی، و در نهایت به فارسی دری که پس از اسلام با خط عربی جان گرفت و به اوج شکوفایی رسید. قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری، به درستی «عصر زرین» نامیده می شود، دورانی که با حمایت سامانیان، شعر و نثر فارسی به سادگی، روانی، و غنای بی نظیری دست یافت.

برای مرور سریع و آمادگی کامل جهت امتحانات و کنکور سراسری، به نکات کلیدی زیر و جداول خلاصه توجه کنید:

دوره زبانی	تقویم میلادی/هجری	دولت های حاکم	خط	ویژگی های اصلی	آثار/نمونه های مهم
فارسی باستان	۵۵۹ تا ۳۳۰ ق.م	هخامنشیان	میخی	زبان کتیبه ها و فرمان های شاهان	کتیبه های داریوش در بیستون
فارسی میانه (پارتی)	۳۰۰ ق.م تا ۷۰۰ م	اشکانیان، اوایل ساسانیان	پهلوی اشکانی	رایج در شمال و شمال شرقی ایران	متون کتیبه ای و مانوی
فارسی میانه (پهلوی)	۳۰۰ ق.م تا ۷۰۰ م	ساسانیان	پهلوی ساسانی	زبان رسمی ساسانی، ناحیه پارسی	اوستا (بخش های پهلوی)، کلیله و دمنه (نسخه پهلوی)، هزار و یک شب (ریشه های پهلوی)
فارسی نو (دری)	پس از اسلام (حدود قرن ۳ هجری)	طاهریان، صفاریان، سامانیان	الفبای عربی	آغاز در مشرق ایران، سادگی و روانی، پذیرش الفبای جدید	شاهنامه ابومنصوری، ترجمه تفسیر طبری، تاریخ بلعمی

شاخصه	ویژگی های شعر قرن ۴ و نیمه اول ۵ هجری	ویژگی های نثر قرن ۴ و نیمه اول ۵ هجری
زبان و بیان	سادگی فکر و روانی کلام، کاربرد توصیفات، تشبیه و استعاره	ساده و روان، فاقد اصطلاحات علمی و اشعار عربی
موضوعات	حماسه، مدح، غنا، بیان مفاهیم ذهنی در چارچوب اخلاقی	ملی، تاریخی، حماسی
اوج گیری	شعر حماسی (شاهنامه فردوسی)، استحکام شعر غنایی (رودکی، شهید بلخی)	تاریخ نگاری، ترجمه متون دینی و علمی

نکات طلایی و پرتکرار امتحانی:

• به نقش یعقوب لیث صفاری و امیران سامانی در احیای زبان فارسی دری توجه ویژه داشته باشید.
• اوستا در دوره ساسانی به نگارش درآمد و زبان آن پهلوی (فارسی میانه) است.
• کانون پیدایش فارسی دری، مشرق و شمال شرقی ایران است.
• اثر اصلی تفسیر طبری به زبان عربی است و ابوعلی بلعمی، تاریخ طبری را به فارسی ترجمه کرده است.

با مرور این نکات، درک عمیق تری از زبان و ادبیات فارسی کسب خواهید کرد و با آمادگی بیشتری در امتحانات حاضر خواهید شد.