در ساختمان سازی، از مصالح متعددی برای نما یا ساخت هر یک از بخش های سازه استفاده می شود. انواع بتن اکسپوز یا نما، یکی از همین مصالح است که به دلیل مراحل خاص تولید و همچنین ویژگی های جالب خود، قابلیت استفاده در بخش های مختلف نمای بیرونی و داخلی ساختمان را دارد. در این مقاله، به بررسی انواع این بتن، نحوه اجرای آن بر روی سطوح و همچنین مزایا و معایبی که دارد، خواهیم پرداخت.
بتن اکسپوز چیست؟
بتن اکسپوز (Exposed Concrete) یا نما، یکی از بتن های بسیار پرکاربرد در ساختمان سازی و حوزه معماری ساختمان است که در مراحل پرداخت نهایی سطوح داخلی و خارجی ساختمان، مورد استفاده قرار می گیرد. این بتن، برای اولین بار در سال 1963 میلادی در یکی از بخش های دانشگاه هاروارد در آمریکا و به عنوان نمای اصلی سازه، به کار رفت. این بتن در تمامی بخش های در معرض دید در ساختمان مانند دیوار، سقف، کف یا حتی پشت بام، قابلیت پیاده سازی را دارد. قیمت بتن اکسپوز با توجه به نوع و شیوه ساخت آن متفاوت است.
انواع بتن اکسپوز
این بتن، یکی از پرکاربردترین انواع بتن در معماری است که از تنوع قابل توجهی نیز برخوردار است. این دسته بندی، بر اساس محل بکارگیری بتن (نوع کاربرد)، رنگ بندی آن، بافت و همچنین شکل بتن انجام می شود و به شرح زیر است:
- انواع بتن های اکسپوز بر اساس محل بکارگیری
بتن های اکسپوز معماری، در دو بخش داخلی و خارجی ساختمان کاربرد دارند. در بخش داخلی ساختمان، این بتن در دیوارها، سقف، کف، اپن، ساخت میز یا المان های تزئینی مورد استفاده قرار می گیرد. در بخش نمای ساختمان نیز، از بتن اکسپوز نما استفاده می شود. این بتن، بر روی دیوارهای بیرونی و بخش پشت بام، قابل پیاده سازی خواهد بود.
- انواع بتن های اکسپوز بر اساس نوع بافت
با توجه به اینکه بتن های اکسپوز در کدام بخش از ساختمان به کار گرفته می شوند، نوع بافت آن متفاوت خواهد بود و می تواند شامل بتن بافت صیقلی یا بتن دارای بافت زبر باشد.
- انواع بتن های اکسپوز بر اساس رنگ بندی
به دلیل کاربرد این بتن که به عنوان روکش نهایی سطوح (نمای سطوح) کاربرد دارد، امکان ایجاد تغییرات در رنگ بندی آن به منظور هماهنگی با سایر مصالح محیط مورد نظر وجود دارد. این بتن، در 4 حالت شامل بتن های اکسپوز معمولی (هم رنگ سیمان)، رنگی (رنگ دلخواه وابسته به رنگ سنگدانه های اضافه شده به ترکیب بتن)، تک رنگ و چند رنگ، تولید می شود.
- انواع بتن های اکسپوز بر اساس شکل
هر یک از انواع بتن های اکسپوز، با توجه به سطح مورد نظر، امکان پیاده سازی طرح ها و شکل های متنوع را دارند. بر این اساس، این بتن به صورت دو طرح مربع و مستطیل (ساده یا سه بعدی) و طراح های سفارشی از سایر اشکال هندسی مانند شش ضلعی، دایره، مثلث و… تولید می شود که در حالت طراحی سفارشی نیز، همانند طراحی به دو صورت مربع یا مستطیل، امکان ایجاد طرح به شکل ساده یا سه بعدی وجود دارد.
اجرای بتن اکسپوز
با توجه به زمان بندی اتمام پروژه، شرایط محیط اجرای این بتن و مواردی از این قبیل، نحوه اجرای انواع بتن اکسپوز می تواند به یکی از دو روش زیر باشد:
- بتن اکسپوز (بتن معماری) پیش ساخته
در این روش، پنل های بتنی مورد نظر، در کارخانه های تولید کننده این ماده ساخته شده و پس از ایجاد طرح، شکل و رنگ دلخواه، به محل پروژه انتقال داده می شود. این روش تولید، دارای مزایای متعددی از جمله افزایش سرعت نهایی کار، ساخت پنل ها با ابعاد و مشخصات دقیق تر، امکان تولید بتن با چگالی استاندارد و دقیق و همچنین تنوع در روش های پرداخت و اشکال بتن است. این بتن در هنگام نصب به اسکلت سازه متصل می شود.
در برخی از پروژه های ساختمانی، مهندسان ترجیح می دهند که بتن نما، در همان محل پروژه و با استفاده از قالب های مناسب برای اجرای بتن های اکسپوز انجام شود. این روش، معمولا از ریسک بالایی برخوردار است و برای ایجاد یک بتن با کیفیت، باید موارد متعددی از جمله نوع و کیفیت قالب ها، نوع پرداخت بتن، کیفیت و نوع سیمان، رنگدانه و همچنین اندازه و شرایط سنگدانه های به کار رفته در بتن، با دقت مورد بررسی قرار گیرند.
بتن اکسپوز رنگی
در برخی از مواقع به ویژه در انواع دیوارپوش بتن اکسپوز، لازم است تا طرح بتن با طرح و رنگ سایر مصالح به کار رفته در محیط، سازگار باشد. در این حالت، از انواع رنگدانه ها، سنگدانه های رنگی یا سایر موادی که می تواند تنوع رنگی مناسبی را در بتن ایجاد کند، استفاده می شود. این نوع از بتن های اکسپوز، معمولا به صورت تک رنگ تولید می شوند اما در مواردی نیز، چندین رنگ مختلف در داخل آنها به کار گرفته می شود و بتن های اکسپوز چند رنگ را ایجاد می کند.
بتن اکسپوز در طراحی داخلی
نمای داخلی هر ساختمان، به وسیله مواد مختلفی قابل پوشش دهی است. یکی از این مواد، انواع بتن های اکسپوز است. به طور مثال، در بخش کف، می توان از انواع سه بعدی این بتن استفاده کرد. در دیوارها نیز، بتن اکسپوز طرح چوب یا هر طرح دلخواه دیگری، زیبایی بی نظیری را به محیط خواهد داد. علاوه بر این موارد، این بتن در بخش های دیگر ساختمان مانند سقف، وان حمام، اپن آشپزخانه، روشویی و… نیز، قابلیت پیاده سازی دارد.
بتن اکسپوز در طراحی خارجی
پشت بام و نمای بیرونی، دو بخش مهم از فضای خارجی ساختمان هستند که می توان از انواع بتن های اکسپوز برای پوشش دهی آنها استفاده کرد. با توجه به طرح مورد نظر مهندسان معمار، نوع و شکل پنل های بتنی به کار رفته در این بخش ها متفاوت خواهد بود. بتن های اکسپوز به کار رفته در نمای بیرونی سازه، معمولا از طول عمر بسیار بیشتری در مقایسه با بتن های مورد استفاده در بخش داخلی ساختمان برخوردارند.
مزایا و معایب بتن های اکسپوز
تمامی مصالح ساختمانی، فارغ از نوع کارایی و میزان استفاده آنها در سازه های مختلف، دارای معایب و مزایای متعددی هستند و بهتر است پیش از بکارگیری این مواد در هر ساختمان، با این موارد به خوبی آشنا شوید. در این بخش، معایب و مزایای بکارگیری بتن معماری یا نما، در بخش های داخلی و خارجی ساختمان به تفکیک ذکر شده است.
مزایای بتن اکسپوز
- طول عمر بالا
- تنوع قابل توجه
- قابلیت پرداخت مجدد
- امکان تعمیر آسان
معایب بتن اکسپوز
- امکان خرابی در مواجهه با مواد شیمیایی یا شرایط محیطی نامناسب
- احتمال ایجاد لکه بر روی سطح این بتن به دلیل تخلخل درون آن و امکان نفوذ رطوبت
- ضخامت بالا و احتمال بروز مشکل در شیب سطح مورد نظر
- احتمال ایجاد مشکلات برای سازه به دلیل وزن بالا
- امکان ایجاد کهنگی و ترک در سطح بتن با گذشت زمان
نحوه نصب بتن اکسپوز
اجرا یا نصب هر یک از مدل های بتن های اکسپوز، با توجه به نحوه ساخت بتن (پیش ساخته یا درجا) متفاوت است و می تواند شامل نصب توکار، نصب روکار یا نصب چسبی باشد؛ اما به صورت کلی، مراحل نصب این بتن بر روی هر سطح مورد نظر در فضای داخلی یا خارجی ساختمان، به شرح زیر است:
- تراز کردن سطح مورد نظر
- پاک کردن هرگونه مواد اضافی از سطح مورد نظر به وسیله سنباده
- رفع ناهمواری های احتمالی سطح به وسیله آستر
- بررسی میزان سختی سطح برای اطمینان از توانایی تحمل پنل بتنی
- چسب کاری بخش پشتی پنل بر اساس دستورالعمل کارخانه تولید کننده بتن (این مرحله در روش های نصب چسبی و روکار انجام می شود. در روش نصب توکار، به جای این مرحله، براکت ها نصب خواهند شد.)
- نصب پنل بر روی سطح مورد نظر
- اعمال فشار به پنل برای اطمینان از اتصال کامل به سطح زیرین
- درز بندی سطح مورد نظر
جمع بندی
انواع بتن، یکی از مهمترین مصالح به کار رفته در سازه های معمولی یا ساختمان های عظیم و آسمان خراش ها هستند. به باور عموم، بتن ماده ای که صرفا برای پی ریزی سازه کاربرد دارد، اما این باور غلطی است. این ماده، از تنوع بسیار زیادی برخوردار است که هر یک از انواع آن، با هدف مشخصی تولید و در ساختمان سازی مورد استفاده قرار می گیرند. بتن های اکسپوز، یکی از مدل های بتن هستند که برای پوشش دهی نهایی سطوح بیرونی و داخلی ساختمان کاربرد دارد. این ماده، به دو شیوه پیش ساخته و درجا، تولید و در محل مورد نظر نصب می شود. طول عمر بالا، تنوع رنگ و طرح، سهولت در تعمیر و نگهداری و قابلیت پرداخت مجدد، از جمله مزایای بکارگیری این بتن در طراحی نما است.
بتن اکسپوز یا بتن نمایان، بتنی است که در معرض دید و به عنوان متریالی مناسب جهت طراحی و اجرا نما، لنداسکیپ (محوطه)، مبلمان شهری و فرنیچرهای بتنی مورد استفاده قرار می گیرد. عمده استفاده بتن اکسپوز در اجرای نمای ساختمان، محوطه ویلا و مجتمع های تفریحی و مسکونی است.