علت پا درد در شب؛ علائم و راه های درمان انواع پادرد شبانه

پادرد شبانه عارضه ای شایع است که بسیاری از افراد را درگیر می کند و می تواند کیفیت خواب و زندگی روزمره آن ها را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. شاید بپرسید علت درد کف پا در شب چیست؟ این درد که در طول شب یا هنگام استراحت درازکش رخ می دهد طیف وسیعی از علل را در برمی گیرد و از گرفتگی های عضلانی ساده تا بیماری های زمینه ای جدی تر متغیر است. درک علت اصلی پادرد شبانه کلید تشخیص صحیح و انتخاب روش درمانی مناسب برای تسکین درد و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا است.

تعریف و معرفی علمی پادرد شبانه

پادرد شبانه به هر نوع درد ناراحتی یا احساس ناخوشایند در پاها اطلاق می شود که مشخصاً در طول شب هنگام خواب یا در حالت استراحت و درازکش بروز می کند یا تشدید می یابد. این درد می تواند در یک یا هر دو پا احساس شود و ماهیت آن از درد مبهم و خفیف تا درد شدید تیرکشنده سوزشی یا گرفتگی متغیر باشد. پادرد شبانه یک بیماری مستقل نیست بلکه علامتی است که می تواند ناشی از طیف گسترده ای از اختلالات و شرایط پزشکی باشد.

از منظر پزشکی پادرد شبانه را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد :

• پادرد شبانه اولیه (ایدیوپاتیک) : در این نوع علت مشخصی برای درد یافت نمی شود. اغلب به گرفتگی عضلات پا در شب یا سندرم پای بی قرار نسبت داده می شود اگرچه مکانیسم دقیق ایجاد درد در این موارد هنوز به طور کامل شناخته نشده است.
• پادرد شبانه ثانویه : این نوع پادرد ناشی از یک بیماری زمینه ای مشخص مانند بیماری های عروقی عصبی مفصلی عضلانی یا متابولیک است. شناسایی و درمان بیماری زمینه ای در این موارد نقش اساسی در تسکین پادرد شبانه دارد.

مهم است توجه داشته باشیم که پادرد شبانه با درد ناشی از فعالیت که در طول روز و در اثر راه رفتن یا ورزش ایجاد می شود متفاوت است. درد ناشی از فعالیت اغلب پس از استراحت بهبود می یابد در حالی که پادرد شبانه در حالت استراحت بروز می کند و می تواند خواب را مختل نماید.

علائم و نشانه های مرتبط با پادرد شبانه

علائم و نشانه های پادرد شبانه بسته به علت زمینه ای درد می تواند بسیار متنوع باشد. با این حال برخی از علائم و نشانه های شایع تر عبارتند از :

• نوع درد : درد می تواند به صورت گرفتگی عضلانی ناگهانی و شدید درد مبهم و کوبنده درد سوزشی درد تیرکشنده یا احساس گزگز و مورمور شدن در پاها توصیف شود.
• محل درد : درد ممکن است در عضلات ساق پا ران مچ پا کف پا یا انگشتان پا احساس شود. گاهی اوقات درد در کل پا منتشر است.
• زمان بروز درد : درد معمولاً در شب هنگام خواب یا دراز کشیدن رخ می دهد. در برخی موارد درد ممکن است در طول روز نیز وجود داشته باشد اما در شب تشدید می شود.
• مدت زمان درد : مدت زمان درد می تواند از چند دقیقه (مانند گرفتگی عضلانی) تا چندین ساعت متغیر باشد. درد ممکن است به صورت متناوب (به صورت دوره ای) یا مداوم باشد.
• علائم همراه : پادرد شبانه ممکن است با علائم دیگری همراه باشد از جمله :
  • بی قراری پاها : احساس ناخوشایند در پاها که فرد را مجبور به حرکت دادن آن ها می کند (سندرم پای بی قرار).
  • سوزن سوزن شدن گزگز یا بی حسی در پاها.
  • تورم در پاها و مچ پا.
  • تغییر رنگ پوست پاها (رنگ پریدگی کبودی یا قرمزی).
  • سردی پاها.
  • گرفتگی عضلات در سایر نقاط بدن.
  • مشکلات خواب و بی خوابی.
  • خستگی و ضعف روزانه.

شناسایی دقیق نوع درد محل آن زمان بروز مدت زمان و علائم همراه اطلاعات ارزشمندی را برای پزشک فراهم می کند تا علت احتمالی پادرد شبانه را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را طراحی کند.

علل و عوامل زمینه ای پادرد شبانه

پادرد شبانه می تواند ناشی از طیف گسترده ای از علل باشد. درک این علل برای تشخیص دقیق و درمان موثر ضروری است. مهم ترین علل و عوامل زمینه ای پادرد شبانه عبارتند از :

۱. سندرم پای بی قرار (Restless Legs Syndrome – RLS) :

• توضیح : سندرم پای بی قرار یک اختلال عصبی-حرکتی است که با احساس ناخوشایند و اجبار به حرکت دادن پاها به ویژه در هنگام استراحت مشخص می شود. این احساس اغلب به صورت گزگز مورمور شدن سوزش کشیدگی یا خارش در پاها توصیف می شود و در شب تشدید می یابد. حرکت دادن پاها به طور موقت این احساس ناخوشایند را تسکین می دهد.
• علائم مرتبط : بی قراری پاها اجبار به حرکت دادن پاها تشدید علائم در شب بهبود علائم با حرکت اختلالات خواب خستگی روزانه.
• علل احتمالی : ژنتیک عدم تعادل انتقال دهنده های عصبی در مغز (به ویژه دوپامین) کمبود آهن بیماری های مزمن مانند نارسایی کلیه بارداری.

۲. گرفتگی عضلات پا در شب (Nocturnal Leg Cramps) :

• توضیح : گرفتگی عضلات پا در شب انقباضات ناگهانی غیرارادی و دردناک عضلات پا به ویژه عضلات ساق پا است که معمولاً در شب یا هنگام خواب رخ می دهد. این گرفتگی ها می توانند بسیار شدید و دردناک باشند و فرد را از خواب بیدار کنند.
• علائم مرتبط : درد ناگهانی و شدید در عضله سفت شدن عضله معمولاً در ساق پا مدت زمان درد از چند ثانیه تا چند دقیقه ممکن است پس از گرفتگی درد خفیفی در عضله باقی بماند.
• علل احتمالی : کم آبی بدن عدم تعادل الکترولیت ها (مانند کمبود پتاسیم کلسیم و منیزیم) خستگی عضلانی ایستادن یا نشستن طولانی مدت برخی داروها بارداری بیماری های عصبی-عضلانی.

۳. نوروپاتی محیطی (Peripheral Neuropathy) :

• توضیح : نوروپاتی محیطی به آسیب اعصاب محیطی (اعصابی که خارج از مغز و نخاع قرار دارند) اطلاق می شود. این آسیب می تواند منجر به درد بی حسی گزگز سوزش و ضعف در پاها به ویژه در شب شود. دیابت شایع ترین علت نوروپاتی محیطی است.
• علائم مرتبط : درد سوزشی تیرکشنده یا گزگز در پاها بی حسی کاهش حس لامسه ضعف عضلانی مشکلات تعادل حساسیت به لمس تشدید علائم در شب.
• علل احتمالی : دیابت بیماری های کلیوی کمبود ویتامین (به ویژه ویتامین B۱۲) مصرف الکل برخی داروها عفونت ها بیماری های خودایمنی آسیب های فیزیکی به اعصاب.

۴. بیماری عروق محیطی (Peripheral Artery Disease – PAD) :

• توضیح : بیماری عروق محیطی ناشی از باریک شدن یا انسداد شریان های محیطی به ویژه شریان های پاها به دلیل تجمع پلاک های چربی (آترواسکلروز) است. کاهش جریان خون به پاها می تواند منجر به درد به ویژه در شب به هنگام دراز کشیدن و بالا بردن پاها شود.
• علائم مرتبط : درد گرفتگی عضلانی در پاها هنگام راه رفتن (لنگش متناوب) درد در پاها هنگام استراحت به ویژه در شب سردی پاها رنگ پریدگی یا کبودی پوست پاها زخم های دیر بهبود در پاها ریزش موی پاها ضعیف شدن نبض در پاها.
• علل احتمالی : سیگار کشیدن فشار خون بالا کلسترول بالا دیابت چاقی سابقه خانوادگی بیماری عروق محیطی.

۵. آرتروز و مشکلات مفصلی :

• توضیح : آرتروز (استئوآرتریت) و سایر مشکلات مفصلی مانند آرتریت روماتوئید می توانند باعث درد مفصل در پاها از جمله مچ پا و زانو شوند. این درد اغلب در شب و پس از فعالیت روزانه تشدید می شود.
• علائم مرتبط : درد مفصلی سفتی مفصل تورم مفصل محدودیت حرکت مفصل صدای ساییدگی یا تق تق در مفصل تشدید درد پس از فعالیت یا در شب.
• علل احتمالی : افزایش سن ساییدگی و پارگی غضروف مفصلی آسیب مفصلی چاقی سابقه خانوادگی آرتروز بیماری های خودایمنی.

۶. فشار بر عصب سیاتیک (Sciatica) :

• توضیح : عصب سیاتیک بزرگترین عصب بدن است که از ناحیه پایین کمر به پاها امتداد دارد. فشار بر عصب سیاتیک معمولاً ناشی از فتق دیسک کمر تنگی کانال نخاعی یا اسپاسم عضلات لگن می تواند باعث درد تیرکشنده و سوزشی در پاها از جمله در شب شود.
• علائم مرتبط : درد تیرکشنده و سوزشی که از کمر به باسن ران و پا منتشر می شود بی حسی گزگز یا ضعف در پا درد که با نشستن طولانی مدت یا سرفه و عطسه تشدید می شود.
• علل احتمالی : فتق دیسک کمر تنگی کانال نخاعی اسپاسم عضلات لگن (سندروم پیریفورمیس) بارداری آسیب های ستون فقرات.

۷. کمبود مواد مغذی :

• توضیح : کمبود برخی مواد مغذی به ویژه منیزیم پتاسیم کلسیم و ویتامین D می تواند در ایجاد گرفتگی عضلات پا در شب و پادرد نقش داشته باشد. این مواد مغذی برای عملکرد صحیح عضلات و اعصاب ضروری هستند.
• علائم مرتبط : گرفتگی عضلات پا ضعف عضلانی خستگی بی حسی گزگز تحریک پذیری عصبی.
• علل احتمالی : رژیم غذایی نامناسب سوء جذب مواد مغذی بیماری های گوارشی مصرف برخی داروها.

۸. کم آبی بدن (Dehydration) :

• توضیح : کم آبی بدن می تواند منجر به عدم تعادل الکترولیت ها و اختلال در عملکرد عضلات شود و احتمال گرفتگی عضلات پا در شب را افزایش دهد.
• علائم مرتبط : گرفتگی عضلات پا خشکی دهان سردرد سرگیجه خستگی ادرار تیره رنگ.
• علل احتمالی : مصرف ناکافی مایعات تعریق زیاد اسهال استفراغ مصرف داروهای مدر (ادرارآور).

۹. داروها :

• توضیح : برخی داروها می توانند به عنوان عوارض جانبی باعث پادرد شبانه شوند. داروهای مدر استاتین ها (داروهای کاهش کلسترول) داروهای فشار خون داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد روان پریشی از جمله داروهایی هستند که ممکن است با پادرد شبانه مرتبط باشند.
• علائم مرتبط : پادرد شبانه که پس از شروع مصرف دارو آغاز می شود گرفتگی عضلات درد عضلانی بی قراری پاها.

۱۰. بارداری :

• توضیح : بارداری به دلیل تغییرات هورمونی افزایش وزن و فشار بر عروق و اعصاب پاها می تواند باعث پادرد شبانه شود. گرفتگی عضلات پا در شب در دوران بارداری بسیار شایع است.
• علائم مرتبط : گرفتگی عضلات پا تورم پاها درد عضلانی بی قراری پاها.

علاوه بر علل ذکر شده عوامل دیگری مانند ایستادن یا نشستن طولانی مدت چاقی کفش نامناسب و ورزش بیش از حد نیز می توانند در ایجاد یا تشدید پادرد شبانه نقش داشته باشند.

روش های تشخیص علمی و پزشکی پادرد شبانه

تشخیص علت پادرد شبانه معمولاً با یک معاینه بالینی دقیق و بررسی تاریخچه پزشکی بیمار آغاز می شود. پزشک در مورد نوع درد محل آن زمان بروز مدت زمان علائم همراه داروهای مصرفی سابقه بیماری های زمینه ای و سبک زندگی بیمار سوالاتی می پرسد.

در ادامه بر اساس یافته های معاینه و تاریخچه پزشکی ممکن است پزشک درخواست انجام آزمایش های تشخیصی زیر را بدهد :

• آزمایش خون : برای بررسی سطح الکترولیت ها (پتاسیم کلسیم منیزیم) قند خون عملکرد کلیه عملکرد تیروئید سطح ویتامین ها (به ویژه ویتامین B۱۲ و ویتامین D) و نشانگرهای التهابی.
• آزمایش ادرار : برای بررسی عملکرد کلیه و وجود عفونت ادراری.
• نوار عصب و عضله (Electromyography – EMG) و مطالعات هدایت عصبی : برای ارزیابی عملکرد اعصاب و عضلات و تشخیص نوروپاتی محیطی یا سایر اختلالات عصبی-عضلانی.
• تصویربرداری :
  • رادیوگرافی (X-ray) : برای بررسی مشکلات مفصلی مانند آرتروز یا آسیب های استخوانی.
  • ام آرآی (MRI) : برای بررسی دقیق تر مفاصل بافت های نرم اعصاب و نخاع و تشخیص فتق دیسک کمر تنگی کانال نخاعی یا سایر مشکلات ستون فقرات.
  • سونوگرافی داپلر عروق : برای بررسی جریان خون در عروق پاها و تشخیص بیماری عروق محیطی.
• شاخص مچ پا-بازو (Ankle-Brachial Index – ABI) : برای ارزیابی جریان خون در پاها و تشخیص بیماری عروق محیطی.

انتخاب نوع آزمایش تشخیصی بستگی به علائم بیمار و تشخیص احتمالی پزشک دارد. در برخی موارد ممکن است نیاز به مشاوره با متخصصان دیگر مانند متخصص مغز و اعصاب متخصص ارتوپدی یا متخصص عروق باشد.

روش های درمانی پادرد شبانه (دارویی پزشکی و بالینی)

روش های درمانی پادرد شبانه بستگی به علت زمینه ای درد دارد. هدف از درمان تسکین درد بهبود کیفیت خواب و درمان بیماری زمینه ای (در صورت وجود) است. روش های درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد :

۱. درمان های دارویی :

• داروهای مسکن :
  • مسکن های بدون نسخه : مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای تسکین دردهای خفیف تا متوسط.
  • مسکن های تجویزی : مانند ترامادول یا داروهای اپیوئیدی برای دردهای شدید (تحت نظر پزشک و در موارد خاص).
• داروهای شل کننده عضلات : مانند سیکلوبنزاپرین یا متوکاربامول برای درمان گرفتگی عضلات پا در شب.
• داروهای درمان سندرم پای بی قرار :
  • آگونیست های دوپامین : مانند پرامیپکسول روپینیرول و روتیکوتین برای افزایش سطح دوپامین در مغز و کاهش علائم RLS.
  • گاباپنتین و پره گابالین : داروهای ضد صرع که برای درمان نوروپاتی محیطی و RLS نیز استفاده می شوند.
  • مکمل های آهن : در صورت کمبود آهن.
• داروهای درمان نوروپاتی محیطی :
  • گاباپنتین و پره گابالین : برای کاهش درد عصبی.
  • داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای : مانند آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین برای کاهش درد عصبی.
  • کرم ها یا پچ های موضعی حاوی کپسایسین : برای تسکین درد موضعی.
• داروهای درمان بیماری عروق محیطی :
  • داروهای ضد پلاکت : مانند آسپرین و کلوپیدوگرل برای جلوگیری از تشکیل لخته خون.
  • داروهای گشاد کننده عروق : مانند سیلوستازول و پنتوکسی فیلین برای بهبود جریان خون.
  • داروهای کنترل عوامل خطر : مانند داروهای فشار خون داروهای کاهش کلسترول و داروهای دیابت.
• داروهای درمان آرتروز و مشکلات مفصلی :
  • داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) : برای کاهش درد و التهاب مفصل.
  • کورتیکواستروئیدها : تزریق موضعی کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب شدید مفصل.
  • داروهای اصلاح کننده بیماری (DMARDs) : برای درمان آرتریت روماتوئید.
  • مکمل های غضروف ساز : مانند گلوکزامین و کندرویتین (شواهد اثربخشی محدود است).

۲. درمان های پزشکی و بالینی غیر دارویی :

• فیزیوتراپی و توانبخشی : برای تقویت عضلات بهبود انعطاف پذیری کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی.
• ماساژ درمانی : برای کاهش تنش عضلانی و بهبود جریان خون.
• طب سوزنی : برای تسکین درد و بهبود گردش خون (شواهد اثربخشی متغیر است).
• تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) : برای کاهش درد عصبی.
• تزریق کورتیکواستروئیدها : تزریق موضعی کورتیکواستروئیدها به مفاصل یا نواحی اطراف عصب برای کاهش التهاب و درد.
• جراحی : در موارد نادر ممکن است جراحی برای درمان بیماری عروق محیطی شدید (مانند آنژیوپلاستی و بای پس عروق) یا مشکلات ستون فقرات (مانند جراحی فتق دیسک کمر) ضروری باشد.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی برای پادرد شبانه

علاوه بر درمان های پزشکی برخی راهکارهای خانگی و تغییرات در سبک زندگی می توانند به تسکین پادرد شبانه کمک کنند :

• کشش عضلات پا قبل از خواب : انجام حرکات کششی ملایم برای عضلات ساق پا و ران قبل از خواب می تواند به پیشگیری از گرفتگی عضلات پا در شب کمک کند.
• ماساژ پاها : ماساژ ملایم عضلات پا قبل از خواب می تواند به کاهش تنش عضلانی و بهبود جریان خون کمک کند.
• حمام آب گرم یا سرد : حمام آب گرم قبل از خواب می تواند عضلات را شل کند و درد را تسکین دهد. در برخی موارد استفاده از کمپرس سرد نیز ممکن است مفید باشد.
• هیدراتاسیون کافی : نوشیدن آب کافی در طول روز به ویژه قبل و بعد از ورزش می تواند از کم آبی بدن و گرفتگی عضلات جلوگیری کند.
• رژیم غذایی متعادل : مصرف غذاهای غنی از پتاسیم کلسیم و منیزیم می تواند به حفظ تعادل الکترولیت ها و عملکرد صحیح عضلات کمک کند.
• اجتناب از مصرف کافئین و الکل قبل از خواب : کافئین و الکل می توانند باعث اختلال در خواب و تشدید پادرد شبانه شوند.
• ترک سیگار : سیگار کشیدن به بیماری عروق محیطی دامن می زند و می تواند پادرد شبانه را بدتر کند.
• کاهش وزن : در صورت اضافه وزن یا چاقی کاهش وزن می تواند فشار بر مفاصل و عروق پاها را کاهش دهد و به بهبود پادرد شبانه کمک کند.
• بالا نگه داشتن پاها هنگام خواب : قرار دادن یک بالش زیر پاها هنگام خواب می تواند به بهبود جریان خون و کاهش تورم پاها کمک کند.
• کفش مناسب : استفاده از کفش های راحت و مناسب در طول روز می تواند از فشار بیش از حد بر پاها جلوگیری کند.
• ورزش منظم : ورزش منظم به ویژه ورزش های کم ضربه مانند پیاده روی و شنا می تواند به بهبود گردش خون تقویت عضلات و کاهش پادرد شبانه کمک کند.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم برای کاهش خطر پادرد شبانه

با رعایت برخی نکات ساده می توان خطر ابتلا به پادرد شبانه را کاهش داد :

• حفظ وزن سالم : جلوگیری از اضافه وزن و چاقی.
• رژیم غذایی سالم و متعادل : مصرف غذاهای غنی از مواد مغذی و اجتناب از رژیم های غذایی ناسالم.
• نوشیدن آب کافی : حفظ هیدراتاسیون بدن.
• ورزش منظم : انجام فعالیت بدنی منظم و متعادل.
• اجتناب از سیگار کشیدن و مصرف الکل : کاهش عوامل خطر بیماری های عروقی و عصبی.
• مدیریت بیماری های زمینه ای : کنترل بیماری های مزمن مانند دیابت فشار خون بالا و کلسترول بالا.
• اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی مدت : تغییر وضعیت بدن به طور منظم و انجام حرکات کششی در طول روز.
• انتخاب کفش مناسب : استفاده از کفش های راحت و مناسب.
• بررسی داروهای مصرفی : در صورت مصرف داروهای مرتبط با پادرد شبانه با پزشک خود مشورت کنید.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

پادرد شبانه یک علامت شایع است که می تواند ناشی از طیف گسترده ای از علل از گرفتگی های عضلانی ساده تا بیماری های زمینه ای جدی تر باشد. تشخیص دقیق علت پادرد شبانه کلید انتخاب درمان مناسب و تسکین درد است. روش های درمانی می تواند شامل داروهای مسکن شل کننده های عضلات داروهای درمان بیماری های زمینه ای فیزیوتراپی ماساژ درمانی و تغییرات در سبک زندگی باشد. راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی نقش مهمی در کاهش پادرد شبانه و بهبود کیفیت خواب دارند.

در نهایت مهم است به یاد داشته باشید که پادرد شبانه نباید نادیده گرفته شود. در صورت تجربه پادرد شبانه مداوم یا شدید به ویژه اگر با علائم دیگری مانند بی حسی ضعف تورم یا تغییر رنگ پوست همراه باشد مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است. خوددرمانی ممکن است علائم را پنهان کند و تشخیص و درمان به موقع بیماری زمینه ای را به تاخیر اندازد.

پرسش و پاسخ های پرتکرار کاربران در مورد پادرد شبانه

۱. آیا پادرد شبانه خطرناک است؟

پادرد شبانه به خودی خود یک بیماری خطرناک نیست اما می تواند علامتی از یک بیماری زمینه ای جدی تر باشد. برخی از علل پادرد شبانه مانند بیماری عروق محیطی یا نوروپاتی محیطی در صورت عدم درمان می توانند منجر به عوارض جدی شوند. بنابراین مهم است که علت پادرد شبانه توسط پزشک تشخیص داده شود تا در صورت نیاز درمان مناسب آغاز شود.

۲. چه زمانی برای پادرد شبانه باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت تجربه هر یک از موارد زیر مراجعه به پزشک ضروری است :

• پادرد شبانه مداوم و مزمن (بیش از چند هفته).
• پادرد شبانه شدید که خواب را مختل می کند.
• پادرد شبانه همراه با علائم دیگر مانند بی حسی گزگز ضعف تورم تغییر رنگ پوست پاها زخم های دیر بهبود در پاها تب یا کاهش وزن غیرقابل توضیح.
• پادرد شبانه که با راهکارهای خانگی بهبود نمی یابد.
• سابقه بیماری های زمینه ای مانند دیابت بیماری های عروقی یا بیماری های عصبی.

۳. آیا کمبود ویتامین D می تواند باعث پادرد شبانه شود؟

بله کمبود ویتامین D می تواند یکی از علل پادرد شبانه باشد. ویتامین D نقش مهمی در عملکرد عضلات و اعصاب دارد و کمبود آن می تواند منجر به درد عضلانی ضعف عضلانی و گرفتگی عضلات پا به ویژه در شب شود. در صورت شک به کمبود ویتامین D انجام آزمایش خون و مصرف مکمل ویتامین D تحت نظر پزشک می تواند مفید باشد.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه اطلاع رسانی عمومی دارد و نباید به عنوان جایگزینی برای مشاوره تشخیص یا درمان پزشکی حرفه ای تلقی شود. در صورت داشتن هرگونه نگرانی در مورد سلامتی خود حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.