استان کرمانشاه

استان کرمانشاه، دروازه ای باستانی به تمدن ایران و گهواره ای از تاریخ زاگرس، در قلب غرب کشور جای گرفته است. این سرزمین با موقعیت استراتژیک، مرزهای پر جنب و جوش، و گستره ای از جاذبه های طبیعی و تاریخی، همواره نقش مهمی در فرهنگ و اقتصاد ایران ایفا کرده است.

کرمانشاه، با وسعتی نزدیک به ۲۴،۶۴۰ کیلومتر مربع، هفدهمین استان بزرگ ایران محسوب می شود که تقریباً ۱/۵ درصد از خاک کشور را در بر می گیرد. این استان کوهستانی، بین فلات ایران و جلگه بین النهرین جای خوش کرده است و قله ها و ارتفاعات رشته کوه زاگرس، چون نگینی سبز، آن را در آغوش کشیده اند. مجموعه ای از رشته کوه های موازی، با دشت های مرتفع کوهستانی در میان خود، چشم اندازی بی بدیل به وجود آورده اند که هر بیننده ای را به تأمل وا می دارد.

کلیات و معرفی استان کرمانشاه

موقعیت و وسعت استان کرمانشاه

وقتی فردی به موقعیت جغرافیایی ایران نگاه می کند، استان کرمانشاه را در غرب کشور می بیند، هم مرز با کشور عراق. این استان از شمال با استان کردستان، از جنوب با استان های لرستان و ایلام، از شرق با استان همدان و از غرب با استان های دیاله و حلبچه در کشور عراق همسایه است. این هم مرزی ها، به ویژه با بیش از ۳۳۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق و وجود پنج مرز رسمی، کرمانشاه را به نقطه ای حیاتی برای تجارت و تبادلات فرهنگی تبدیل کرده است.

نام گذاری و ریشه شناسی

تاریخ نگاران روایت های مختلفی از نام گذاری این سرزمین کهن دارند. در طول زمان، این منطقه با نام های گوناگونی چون «الیپی»، «کامبادن»، «قرمیسین» و «باختران» شناخته شده است. برخی ریشه نام «کرمانشاه» را به بهرام چهارم ساسانی، پادشاه کرمان، نسبت می دهند که این شهر را بنا نهاد. اما در زبان بومی مردم، این شهر «کرماشان» نامیده می شود که به معنای «شهر رعایا» یا «سرزمین مردمان کُرد» است، و این خود حس عمیقی از تعلق و تاریخ به این نام می بخشد.

تقسیمات کشوری استان کرمانشاه

استان کرمانشاه از ۱۴ شهرستان، ۳۵ شهر، ۳۱ بخش و ۸۴ دهستان تشکیل شده است که هر یک زیبایی ها و ویژگی های خاص خود را دارند. مرکز این استان، شهر کرمانشاه است که به خودی خود دنیایی از فرهنگ و تاریخ را در بر می گیرد.

شهرستان های این استان عبارتند از:

• اسلام آباد غرب
• پاوه
• ثلاث باباجانی
• جوانرود
• دالاهو
• روانسر
• سرپل ذهاب
• سنقر و کلیایی
• صحنه
• قصر شیرین
• کرمانشاه
• کنگاور
• گیلانغرب
• هرسین

جمعیت و ساختار دموگرافیک

با نگاهی به آخرین سرشماری ها، جمعیت استان کرمانشاه حدود دو میلیون نفر برآورد می شود که از این تعداد، سهم قابل توجهی در روستاها زندگی می کنند. اما در سال های اخیر، روند کاهش نرخ ولادت و افزایش نرخ وفات، همراه با مهاجرت به استان های دیگر، باعث شده تا جمعیت استان به سمت کاهش و پیر شدن حرکت کند. این موضوع به چالشی مهم برای برنامه ریزان تبدیل شده است، چرا که مهاجرت های منفی، به خصوص از روستاها، به کاهش جمعیت و حتی خالی شدن برخی از آبادی ها انجامیده است.

کوچ نشینی و عشایر

وقتی به دشت ها و کوهستان های استان کرمانشاه فکر می کنیم، تصویر ایلات و عشایر همیشه به ذهن می آید. این استان، با حدود ۸۰ هزار نفر جمعیت عشایری، معادل ۴/۳ درصد از کل جمعیت استان و ۷/۸ درصد از جمعیت عشایری کشور را در خود جای داده است. عشایر غیور کرمانشاه در قالب ۱۴ ایل و یک طایفه مستقل زندگی می کنند و تمامی فصل ییلاق خود را در همین استان می گذرانند. اما برای قشلاق، مسیرهای طولانی را تا مناطق گرمسیری استان، ایلام، لرستان و حتی خوزستان طی می کنند. کوچ پاییزه آن ها، معمولاً در ماه مهر آغاز شده و تا ۴۵ روز به طول می انجامد و در این مسیر، گاه تا ۱۳۰۰ کیلومتر را پیمایش می کنند. زندگی عشایری، با تولیدات دامی ارزشمند چون شیر، گوشت قرمز، روغن حیوانی و الیاف دامی، و همچنین صنایع دستی نفیس، نقشی مهم در اقتصاد محلی و ملی ایفا می کند.

تاریخ و باستان شناسی

دوران پیش از تاریخ

کرمانشاه را می توان به حق، مهد تمدن بشری نامید. وقتی باستان شناسان در غار شکارچیان بیستون قدم می زدند، آثاری از دوره پارینه سنگی کهن یافتند که قدمت آن به ۷۰۰ هزار تا ۱ میلیون سال پیش باز می گردد. این کشفیات شگفت انگیز، نشان می دهد که این منطقه از قدیمی ترین سکونت گاه های انسان در ایران و غرب آسیا بوده است. از تپه گنج دره هرسین و گاکیه گرفته تا تپه سراب، هر گوشه ای از این خاک، داستانی از زندگی اولین انسان ها را روایت می کند؛ انسان هایی که برای اولین بار غارنشینی را رها کرده، به یکجانشینی روی آوردند، سفال را اختراع کردند و بذر کشاورزی را کاشتند. این سرزمین، بدون وقفه، شاهد سیر تکامل بشر از عصر حجر تا دوران تمدن های بزرگ بوده است.

دوران باستان

در هزاره چهارم پیش از میلاد، کرمانشاه به مرکزی پر رونق برای تجارت تبدیل شده بود. بازارهای گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد، گواه تبادلات بازرگانی با تمدن های شوش و بین النهرین هستند. ساکنان دلاور زاگرس، یعنی اقوام لولوبی و گوتی، با شهامت از این خطه محافظت می کردند و کتیبه های بابلی و آشوری، نماد پیروزی های آن ها بر مهاجمان بین النهرینی است. دره های زاگرس، برای قرن ها، کانون تمدن و حکومت های ایرانی بودند. این منطقه در دوره های ماد، هخامنشی (با یادگارهایی چون کتیبه بیستون)، اشکانی و به ویژه ساسانی (با آثار باشکوه طاق بستان و معبد آناهیتا) اهمیت فوق العاده ای داشت. خسروپرویز، پادشاه ساسانی، کرمانشاه را پایتخت بهاری خود قرار داده بود و این شهر با باغ های بزرگ و بناهای مجلل، محل تفریح و استراحت او بود.

وقتی در دل تاریخ باستان کرمانشاه کاوش می کنیم، ریشه های عمیق تمدن ایران را در این سرزمین می یابیم؛ جایی که انسان برای اولین بار از غار بیرون آمد و بذر یکجانشینی را کاشت.

دوران اسلامی

با حمله اعراب مسلمان و فتح کرمانشاه در قرن هفتم میلادی، شهر ویران شد و نام آن به «قرمیسین» تغییر یافت. اما این پایان ماجرا نبود. در قرن دهم میلادی، حکومت کُردی حسنویان و سپس بنی عیاران، بار دیگر رونق را به این سرزمین بازگرداندند. با این حال، حملات مغول و تیموریان، ویرانی های زیادی به بار آورد و حمدالله مستوفی در قرن چهاردهم میلادی، کرمانشاه را تنها «دیهی» توصیف می کند. اما با روی کار آمدن صفویان، به ویژه با تلاش های خاندان زنگنه، کرمانشاه دوباره جانی تازه گرفت. در دوران قاجار، شهر اهمیت تجاری و استراتژیک خود را بازیافت و در جنبش مشروطه، نقش پررنگی ایفا کرد. اما جنگ های جهانی اول و دوم، و به خصوص جنگ ایران و عراق، آسیب های فراوانی به این دیار رساند. با این همه، هر بار کرمانشاه چون سیمرغ از خاکستر خود برخاست و دوباره به حیات خود ادامه داد.

دوران معاصر

در دوران معاصر، کرمانشاه شاهد تحولات و چالش های بسیاری بوده است. از تغییرات تقسیمات کشوری و جدا شدن استان های ایلام و کردستان از آن، تا تغییر نام به «باختران» و بازگشت دوباره به «کرمانشاه»، هر یک بخشی از روایت این سرزمین است. زلزله ویرانگر سال ۱۳۹۶ در سرپل ذهاب، زخم عمیقی بر پیکر این استان زد، اما مردم مقاوم آن با همتی بلند به بازسازی و احیای مناطق آسیب دیده پرداختند. امروزه، کرمانشاه با وجود تمامی فراز و نشیب ها، همچنان به عنوان یکی از مهم ترین استان های کشور، با پتانسیل های بی نظیر خود در حال توسعه و پیشرفت است.

مردم شناسی و فرهنگ استان کرمانشاه

قومیت ها و همزیستی

وقتی وارد استان کرمانشاه می شوید، با رنگین کمانی از اقوام و فرهنگ ها روبرو خواهید شد. کردها، به عنوان قوم اصلی و بومی این سرزمین، بخش عمده ای از جمعیت را تشکیل می دهند. در کنار آنها، فارس ها، لرها، لک ها، ترک ها، و عرب ها نیز سال هاست که با آرامش و همزیستی مسالمت آمیز در این دیار زندگی می کنند. ایل های بزرگی چون زنگنه، کلهر، گوران، جاف، سنجابی، قلخانی، کلیایی، باجلان و ایل های لک (بالاوند، جلالوند، کاکاوند، عثمانوند و پایروند) هر یک با آداب و رسوم خاص خود، به غنای فرهنگی این استان افزوده اند. حضور ترک های سنقری و لر های ثلاثی نیز، تنوع قومیتی استان را دوچندان می کند.

زبان و گویش ها

در هر گوشه از کرمانشاه، صدایی متفاوت به گوش می رسد؛ صدایی که از دل تاریخ و فرهنگ مردم این سرزمین برخاسته است. گویش های مختلف زبان کردی جنوبی همچون کرماشانی، کلهری، زنگنه ای، سنجابی و کلیایی در شهرستان های گوناگون رایج است. همچنین، گویش های گورانی شامل گوره جویی و هورامی، و گویش های کردی میانی مانند اردلانی و جافی در مناطقی چون جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی تکلم می شوند. زبان لکی نیز در هرسین و بخش های جنوبی کرمانشاه رواج دارد. در کنار این ها، گویش ترکی سنقری و گویش لری ثلاثی نیز در مناطق خاص خود به گوش می رسند. در مرکز استان، علاوه بر گویش های کردی، لهجه فارسی کرمانشاهی نیز رایج شده که حاصل مهاجرت ها و تعاملات فرهنگی است.

دین و مذهب

استان کرمانشاه از نظر تنوع مذهبی نیز بسیار غنی است. پیروان مذاهب شیعه، سنی و یارسان (اهل حق)، در کنار اقلیت های دینی دیگر همچون یهودیان و مسیحیان، سالیان دراز است که در کنار هم با احترام و صلح زندگی می کنند. زیارتگاه های متعدد اسلامی و یارسان، گواه این همزیستی مذهبی است. از امامزاده باقر بیستون و امامزاده احمد سنقر برای شیعیان، تا آرامگاه کوسه هجیج برای اهل سنت، و زیارتگاه های سلطان سهاک و بابایادگار برای پیروان یارسان، هر یک مکان مقدسی برای راز و نیاز هستند.

فرهنگ خوراک و آشپزی

وقتی سخن از کرمانشاه می شود، طعم بی نظیر غذاهایش به ذهن می آید. این استان به عنوان شهر خلاق خوراک شناسی یونسکو ثبت شده است، که افتخاری بزرگ برای فرهنگ غذایی آن محسوب می شود. از دنده کباب معروف و خورش خلال بادام لذیذ گرفته تا شیرینی های خوش طعم کاک و نان برنجی، هر کدام داستانی از هنر آشپزی این دیار را روایت می کنند. بژی، نان خانقی، خورش کنگر، خورش ریواس، و آش عباسعلی نیز تنها بخشی از این سفره رنگین هستند که هر گردشگری را به امتحان کردنشان وسوسه می کند.

سوغات و صنایع دستی

کرمانشاه سرزمین هنر و ذوق است. وقتی در بازارهای آن قدم می زنید، انواع صنایع دستی زیبا چشمانتان را نوازش می دهد. از قالی بافی و گلیم بافی گرفته تا گیوه و سازسازی (به ویژه تنبور)، هر یک حکایت از دستان هنرمند مردمان این دیار دارند. دالاهو به عنوان شهر ملی تنبور ایران و نودشه به عنوان شهر ملی گیوه، خود گواهی بر این مهارت ها هستند. اما سوغات خوراکی کرمانشاه، داستانی دیگر است؛ روغن کرمانشاهی یا همان روغن حیوانی، کاک و نان خرمایی، طعمی فراموش نشدنی را به یادگار می گذارند.

فرهنگ و هنر معاصر

موسیقی، تئاتر، سینما، نقاشی و ادبیات، همگی در کرمانشاه ریشه های عمیقی دارند. این استان به عنوان پدر موسیقی ایرانی شناخته می شود و نوازندگان برجسته ای چون علی اکبر مرادی و کیهان کلهر از این سرزمین برخاسته اند. خانه های تنبور و گروه های نمایشی فعال، شور و اشتیاق هنری را زنده نگه داشته اند. موزه های متعدد استان، از جمله موزه پوشاک و زیورآلات و موزه پارینه سنگی، گنجینه هایی از گذشته و حال را به نمایش می گذارند. در سال ۱۴۰۰، شهر کرمانشاه به دلیل فرهنگ غنی خوراک خود از طرف یونسکو به عضویت شبکه جهانی شهرهای خلاق درآمد و در سال ۲۰۲۵ نیز به عنوان پایتخت فرهنگی شهرهای آسیایی برگزیده شد.

نمادها و رویدادهای فرهنگی

هر سال، روز پنجم مرداد به عنوان روز ملی کرمانشاه، گهواره تمدن، و ششم تیرماه به عنوان روز فرهنگ کرمانشاه و جشن نیلوفر گرامی داشته می شود. گل نیلوفر آبی زرد، که در سراب نیلوفر می روید و نمادی از آیین مهر در نقوش طاق بستان است، به عنوان نماد شهر کرمانشاه انتخاب شده است. این رویدادها و نمادها، نه تنها گذشته را به یاد می آورند، بلکه روحی تازه به کالبد فرهنگ استان می بخشند.

جغرافیا و جاذبه های طبیعی استان کرمانشاه

اقلیم و آب و هوا

وقتی فردی از شمال به جنوب یا از شرق به غرب استان کرمانشاه سفر می کند، گویی از چهار فصل عبور می کند. این استان با اقلیمی چهارفصل، تنوع آب و هوایی بی نظیری را به نمایش می گذارد. قصر شیرین و سرپل ذهاب زمستان هایی ملایم و تابستان هایی گرم و خشک را تجربه می کنند، در حالی که پاوه و سنقر از زمستان های سرد و تابستان های خنک بهره مند هستند. این تنوع اقلیمی، ناشی از قرار گرفتن استان در میان رشته کوه های زاگرس و تأثیر جریان های هوایی مدیترانه ای است. بادهای غربی، رطوبت را به ارمغان می آورند و سبب بارندگی می شوند، در حالی که بادهای شمالی در تابستان، هوا را تعدیل می کنند. اما بادهای گرم «سام» یا «سموم» در نوار مرزی، گاهی تابستان ها را بسیار گرم و طاقت فرسا می سازند.

ناهمواری ها

بیش از نیمی از وسعت استان کرمانشاه را کوه های مرتفع پوشانده است، گویی زاگرس با عظمت خود، این سرزمین را در آغوش گرفته است. کوه های پراو، بیستون و سفیدکوه، هر یک با شکوه خاص خود، در این منطقه خودنمایی می کنند. در دل این کوه ها، غارهای عمیق و شگفت انگیزی پنهان شده اند که از جمله آن ها می توان به غار پراو، بزرگترین غار عمودی ایران و یکی از بزرگترین غارهای دنیا، اشاره کرد. کوهنوردان و غارنوردان از سراسر جهان، برای تجربه این طبیعت بکر و چالش برانگیز، به کرمانشاه سفر می کنند.

منابع آبی

وقتی در طبیعت کرمانشاه قدم می زنید، به وفور با چشمه ها و سرآب های زلال روبرو می شوید که زندگی را در این سرزمین جاری ساخته اند. حدود ۷۷۰ چشمه و ۷۴ سرآب، بستر مناسبی را برای رودخانه های فصلی و دائمی فراهم کرده اند. رودخانه هایی چون قره سو و آبشوران، سرآب های نیلوفر و بیستون، و تالاب هشیلان، هر یک با زیبایی های خود، جان تازه ای به این منطقه می بخشند. این منابع آبی، نقش حیاتی در کشاورزی، دامپروری و حیات وحش استان ایفا می کنند.

پوشش گیاهی و جنگل ها

جنگل های انبوه بلوط و ون، چون کمربندی سبز، دامنه های زاگرس را پوشانده اند. این جنگل ها، نه تنها زیبایی بی نظیری به منطقه می بخشند، بلکه امنیت زیستی غرب و مرکز ایران را نیز تضمین می کنند. پوشش گیاهی متنوع استان، شامل گونه های بومی و دارویی فراوان است که برخی از آن ها، انحصاری این منطقه هستند. پارک های جنگلی متعدد، فرصتی عالی برای گشت و گذار و لذت بردن از طبیعت فراهم می کنند. در این میان، گل نیلوفر آبی زرد که نماد شهر کرمانشاه است، در سراب نیلوفر می روید و جلوه ای خاص به این منطقه می بخشد.

حیات وحش

تنوع اقلیمی و پوشش گیاهی غنی کرمانشاه، آن را به پناهگاهی امن برای حیات وحش تبدیل کرده است. در پناهگاه های حیات وحشی چون بیستون، هشیلان و زله زرد، گونه های جانوری متنوعی از جمله آهو، کل و بز وحشی، پلنگ، خرس، گراز و پرندگان مهاجر یافت می شوند. تالاب هشیلان، به ویژه، یکی از مهم ترین فرودگاه های پرندگان مهاجر است که هر سال، میزبان غازهای خاکستری، اگرت ها و حواصیل ها از عرض های شمالی است. تماشای این پرندگان در فصل کوچ، تجربه ای فراموش نشدنی را برای هر دوستدار طبیعت رقم می زند.

زیرساخت ها و خدمات استان کرمانشاه

آموزش

استان کرمانشاه از دیرباز به عنوان یکی از مراکز علمی و آموزشی غرب کشور شناخته شده است. وقتی فردی به تاریخ آموزش در این منطقه نگاه می کند، متوجه می شود که اولین نهادهای آموزش عالی و مدارس مدرن، در سالیان دور، برای مردم این دیار گشایش یافته اند. از مدرسه های دولتی و هنرستان های فنی و حرفه ای گرفته تا دانشگاه های معتبری چون دانشگاه رازی و دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، همگی نقش مهمی در تربیت نیروهای متخصص و توسعه علمی استان ایفا می کنند. با این حال، همچنان چالش هایی نظیر کمبود فضای آموزشی در برخی مناطق و پایین بودن معدل دانش آموزان در امتحانات نهایی، به دلیل انتخاب رشته تحت فشار خانواده، وجود دارد که نیاز به توجه و برنامه ریزی دارد.

بهداشت و درمان

کرمانشاه به عنوان قطب درمانی غرب کشور، سالانه میزبان بیماران زیادی از استان های مجاور و حتی کشور عراق است. وقتی فردی به خدمات بهداشتی و درمانی این استان مراجعه می کند، با بیمارستان ها و مراکز درمانی متعددی روبرو می شود که در بخش های مختلف خدمات رسانی می کنند. اما چالش های سلامت عمومی نظیر شیوع بالای فشار خون، دیابت و چاقی مفرط، و همچنین کمبود ویتامین D، نشان از نیاز به برنامه ریزی های دقیق تر در حوزه بهداشت و پیشگیری دارد. با این حال، با ریشه کن شدن بیماری هایی چون آبله مرغان، سل و فلج اطفال، و توسعه گردشگری سلامت، استان کرمانشاه مسیر روشنی را در ارتقاء سطح سلامت جامعه طی می کند.

حمل و نقل و ارتباطات

وقتی فردی قصد سفر به کرمانشاه را دارد، متوجه می شود که این استان از شبکه حمل و نقل گسترده ای برخوردار است. شبکه جاده ای شامل بزرگراه ها و کریدورهای ترانزیتی مهمی چون جاده ۴۸ (بخشی از بزرگراه ۲ آسیا) و کریدور شمال غرب-جنوب شرق، این استان را به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه متصل می کند. فرودگاه بین المللی کرمانشاه با پروازهای متعدد داخلی و خارجی، نقش هاب منطقه ای را ایفا می کند. همچنین، راه آهن کرمانشاه، این استان را به شبکه ریلی سراسری کشور وصل کرده و مسیرهای ترانزیتی ریلی نیز در دست توسعه هستند. حمل و نقل درون شهری نیز با وجود اتوبوسرانی و سیستم منوریل (در حال توسعه)، سعی در تسهیل رفت و آمد شهروندان دارد.

انرژی

استان کرمانشاه از نظر ذخایر نفت و گاز نیز یکی از استان های غنی ایران به شمار می آید. میادین نفتی نفت شهر، سومار، سامان و دلاوران، و میادین گازی باباقیر و بیستون، نشان دهنده پتانسیل بالای این منطقه در تولید انرژی هستند. پالایشگاه ها و نیروگاه های بزرگ بیستون و زاگرس، نقش حیاتی در تأمین برق و فرآورده های نفتی کشور دارند. همچنین، با توجه به تابش نور خورشید و نیاز به انرژی های پاک، نیروگاه های خورشیدی و شهرک انرژی خورشیدی نیز در استان در حال احداث هستند که چشم انداز روشنی برای آینده انرژی استان ترسیم می کنند.

مسکن

وقتی به بافت شهری و روستایی کرمانشاه نگاه می کنیم، بافت های فرسوده و حاشیه نشینی در برخی مناطق به چشم می خورد. اما طرح های ملی مسکن و جهش تولید مسکن، با هدف تأمین مسکن مناسب برای اقشار مختلف جامعه، در حال اجرا هستند. این طرح ها، نه تنها به افزایش عرضه مسکن کمک می کنند، بلکه با گردش مالی بالا در بخش ساختمان، به رونق اقتصادی استان نیز یاری می رسانند. چالش هایی نظیر وجود واحدهای مسکونی خالی و تأخیر در اجرای پروژه ها، نیازمند برنامه ریزی و پیگیری جدی است تا همه شهروندان از مسکن مناسب برخوردار شوند.

اقتصاد و توسعه استان کرمانشاه

ساختار و جایگاه اقتصادی

استان کرمانشاه با سهمی قابل توجه از تولید ناخالص ملی، نقش مهمی در اقتصاد ایران ایفا می کند. وقتی فردی به توانمندی های این استان نگاه می کند، پتانسیل های عظیمی در بخش های کشاورزی، صنعت، معدن و گردشگری را می بیند. اما این استان با چالش های اقتصادی نیز دست و پنجه نرم می کند. شاخص های محیط کسب وکار و امنیت سرمایه گذاری، اگرچه رو به بهبود هستند، اما همچنان نیاز به توجه و تقویت دارند.

چالش های اقتصادی

وقتی اخبار اقتصادی کشور را دنبال می کنیم، نام استان کرمانشاه اغلب با چالش بیکاری گره خورده است. این استان بارها بالاترین نرخ بیکاری در میان استان های کشور را تجربه کرده و به همین دلیل به قله بیکاری ایران معروف شده است. نرخ بالای بیکاری جوانان و زنان، همراه با اشتغال غیررسمی، از جمله دغدغه های اصلی است. شاخص فلاکت نیز در این استان بالا بوده که نشان دهنده نیاز مبرم به برنامه ریزی های جامع و مؤثر برای ایجاد اشتغال پایدار و بهبود معیشت مردم است. علیرغم خصوصی سازی گسترده در اقتصاد استان، سهم تعاونی ها در اقتصاد و اشتغال هنوز پایین است.

کشاورزی و دامپروری

کرمانشاه بهشت کشاورزان است. با داشتن ۱۱ اقلیم آب و هوایی و میانگین بارش دو برابر میانگین کشوری، این استان ظرفیت های بی نظیری در تولید محصولات کشاورزی دارد. گندم، ذرت، نخود، پسته، زیتون، و زعفران از جمله محصولات اصلی این دیار هستند. استان کرمانشاه پنجمین تولیدکننده گندم و اولین تولیدکننده نخود در ایران است. باغات پسته، زیتون و گردو، به خصوص در پاوه، از کیفیت بالایی برخوردارند. در بخش دامپروری نیز، سالانه هزاران تن گوشت قرمز و مرغ تولید می شود که علاوه بر تأمین نیاز استان، به سایر استان ها و حتی کشورهای همسایه صادر می شود. زنبورداری و تولید عسل با کیفیت، و همچنین تولید پشم مرغوب (به ویژه از گوسفند نژاد سنجابی در گیلانغرب)، از دیگر ظرفیت های این بخش است.

محصول کشاورزی	جایگاه در کشور	شهرستان های اصلی	توضیحات
گندم	تأمین کننده اصلی، رتبه ۴-۵	تمامی شهرستان ها	دو نوع دوروم و خوراکی، تولید بیش از نیاز استان
نخود	رتبه ۱	کرمانشاه، صحنه، کنگاور	نخود پاییزه و بهاره، کیفیت عالی، ۷۰-۶۰% تولید کشور
ذرت	رتبه ۲-۳	به جز پاوه و سنقر و کلیایی	ذرت دانه ای و علوفه ای، کشت بهاره
پسته	در حال توسعه	اسلام آباد غرب، گیلانغرب	ارقام اکبری و احمدآقایی
زیتون	در حال احیا	دالاهو، سرپل ذهاب، قصرشیرین	ژنوتیپ های بومی دیره و مشکات
زعفران	در حال احیا	صحنه، اسلام آباد غرب، سنقر، کرمانشاه، جوانرود	قدمت چند هزار ساله، شرایط آب و هوایی عالی

صنعت و معدن

وقتی به بخش صنعت استان کرمانشاه نگاه می کنیم، با وجود واحدهای پتروشیمی فعال و طرح های در دست اجرا، این استان به عنوان قطب سوم پتروشیمی کشور شناخته می شود. پالایشگاه کرمانشاه، نیروگاه های بیستون و زاگرس، و صنایع تبدیلی مواد غذایی، از جمله ظرفیت های مهم صنعتی استان هستند. اما در بخش معدن، علیرغم وجود معادن غنی قیر طبیعی (۷۵ تا ۸۰ درصد ذخایر ایران در این استان)، سنگ، گچ و سیلیس، خام فروشی و کمبود سرمایه گذاری، چالش های بزرگی را پیش روی توسعه این بخش قرار داده است. معادن قیر طبیعی گیلانغرب، با کیفیت ترین قیر طبیعی جهان را در خود جای داده اند.

تجارت و بازرگانی

موقعیت مرزی استان کرمانشاه با عراق، به آن پتانسیل بالایی در حوزه تجارت و بازرگانی داده است. بازارچه های مرزی، به ویژه پرویزخان، نقش مهمی در صادرات غیرنفتی و مبادلات تجاری ایفا می کنند. وقتی فردی به فعالیت های این بازارچه ها نگاه می کند، پویایی و جریان مداوم کالاها را می بیند که نه تنها به اقتصاد استان، بلکه به اقتصاد ملی نیز کمک می کند. با این حال، نیاز به توسعه زیرساخت ها و تسهیل قوانین تجاری برای افزایش هرچه بیشتر این پتانسیل، احساس می شود.

گردشگری

وقتی فردی به کرمانشاه سفر می کند، متوجه می شود که گردشگری محور اصلی توسعه اقتصادی این استان است. با جاذبه های بی نظیر تاریخی، طبیعی و فرهنگی، کرمانشاه پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد. از طاق بستان و کتیبه بیستون گرفته تا سرآب های زلال و تالاب هشیلان، هر گوشه ای از این سرزمین داستانی برای روایت دارد. گردشگری درمانی و مذهبی (به ویژه در ایام اربعین)، نیز ظرفیت های جدیدی را برای این استان فراهم کرده است. هتل ها، اقامتگاه های بوم گردی و دفاتر خدمات مسافرتی، آماده پذیرایی از میهمانان هستند و مناطق نمونه گردشگری و روستاهای هدف، تجربیات فراموش نشدنی را ارائه می دهند.

سرمایه گذاری

جذب سرمایه گذاری، کلید توسعه اقتصادی استان کرمانشاه است. وقتی به آمارهای سرمایه گذاری در این استان نگاه می کنیم، متوجه می شویم که تلاش های زیادی برای جذب سرمایه های داخلی و خارجی صورت گرفته است. بخش های صنعت و کشاورزی، بیشترین سهم را در درخواست های سرمایه گذاری دارند. اما بهبود محیط کسب وکار و افزایش امنیت سرمایه گذاری، از جمله چالش هایی است که نیازمند توجه ویژه است. استان کرمانشاه به لحاظ امنیت سرمایه گذاری در رتبه دهم ایران قرار دارد، که نشان دهنده پتانسیل های خوبی برای آینده است.

چالش ها و مسائل محیط زیستی استان کرمانشاه

بحران آب

وقتی به منابع آبی استان کرمانشاه نگاه می کنیم، متوجه می شویم که این دیار نیز از بحران آب در امان نمانده است. خشکسالی های پی درپی، حفر بی رویه چاه های عمیق، و عدم تغذیه مناسب سفره های آب زیرزمینی، منجر به فرونشست زمین در دشت های مهمی چون حسن آباد-شیان و روانسر-سنجابی شده است. بسیاری از سرآب ها و رودخانه های استان با کاهش شدید آب مواجه شده و حتی خشک شده اند. این وضعیت، تنش آبی را در شهرها و روستاها به شدت افزایش داده و زنگ خطر نابودی منابع زیرزمینی و دشت های حاصلخیز را به صدا درآورده است. بارورسازی ابرها و مدیریت صحیح منابع، راهکارهایی هستند که برای مقابله با این بحران حیاتی، در دست اقدام قرار دارند.

آلودگی هوا

وقتی در برخی فصول به آسمان کرمانشاه نگاه می کنیم، پدیده ریزگردها، که منشأ خارجی دارند، به وضوح دیده می شود. این پدیده، نه تنها باعث کاهش شدید دید و تعطیلی ادارات و مدارس می شود، بلکه مشکلات تنفسی و قلبی را برای شهروندان به وجود می آورد و به جنگل های بلوط و پوشش گیاهی منطقه آسیب جدی می رساند. مبارزه با این معضل، نیازمند همکاری های منطقه ای و بین المللی است.

آلودگی آب ها

رودخانه های قره سو و آبشوران، که از میان شهر کرمانشاه عبور می کنند، متأسفانه با مشکل آلودگی شدید ناشی از ورود فاضلاب شهری و صنعتی مواجه هستند. تنها حدود یک چهارم فاضلاب شهر کرمانشاه تصفیه می شود و مابقی به این رودخانه ها وارد می شود. این آلودگی، زیست بوم رودخانه ها را به کلی تخریب کرده و گونه های ماهی بومی را از بین برده است. احداث تصفیه خانه های کامل و مدیریت صحیح فاضلاب، گامی ضروری برای احیای این منابع حیاتی است.

مدیریت پسماند

مسئله پسماندها نیز یکی از بحران های محیط زیستی استان کرمانشاه است. به جز شهر کرمانشاه، در سایر شهرستان ها پسماند به شیوه سنتی دفن می شود. با وجود برنامه ریزی برای احداث سایت های مدیریت پسماند و کارخانه بازیافت، اجرای این پروژه ها با کندی پیش می رود. در حالی که کرمانشاه از اولین شهرهای ایران بود که طرح بازیافت پسماند را آغاز کرد، اما چالش هایی نظیر زباله گردی و مدیریت ناکارآمد، همچنان پابرجاست.

آتش سوزی مراتع و جنگل ها

وقتی در فصل های گرم سال، اخبار محیط زیستی را می شنویم، خبر آتش سوزی مراتع و جنگل ها در استان کرمانشاه، قلب هر دوستدار طبیعتی را به درد می آورد. هزاران هکتار از جنگل های بلوط و مراتع، هر سال بر اثر این آتش سوزی ها که اغلب عمدی و با منشأ انسانی هستند، از بین می روند. این فاجعه زیست محیطی، نیازمند اقدامات پیشگیرانه جدی و فرهنگ سازی گسترده برای حفاظت از این گنجینه های طبیعی است.

بلایای طبیعی

استان کرمانشاه در منطقه ای لرزه خیز قرار دارد و سابقه زلزله های مهیب، از جمله زلزله ۷٫۳ ریشتری سال ۱۳۹۶ در سرپل ذهاب، گواه این واقعیت است. این بلایای طبیعی، خسارات جانی و مالی فراوانی را به بار می آورند و بر زندگی مردم تأثیر عمیقی می گذارند. توسعه سیستم های لرزه نگاری، رعایت اصول ایمنی در ساخت و ساز، و آموزش مردم برای مقابله با زلزله، از جمله اقدامات ضروری برای کاهش آسیب پذیری در برابر این بلایا است.

نگاه به چالش های زیست محیطی استان کرمانشاه، ما را به تفکری عمیق درباره لزوم حفاظت از طبیعت و منابع آن وادار می کند؛ میراثی که باید برای آیندگان حفظ شود.

نتیجه گیری

در نهایت، وقتی از استان کرمانشاه سخن می گوییم، از سرزمینی با قدمتی به درازای تاریخ، فرهنگی غنی و مردمانی مقاوم و سخت کوش یاد می کنیم. این استان، با موقعیت استراتژیک در دروازه تمدن ایران، جاذبه های طبیعی و تاریخی بی شمار، تنوع قومیتی و مذهبی، و پتانسیل های فراوان در کشاورزی، صنعت و گردشگری، بی شک نگینی درخشان در غرب کشور است. هر گوشه ای از این دیار، داستانی برای شنیدن، تجربه ای برای زیستن و گنجینه ای برای کشف دارد.

با این حال، کرمانشاه نیز مانند هر سرزمین دیگری، با چالش هایی نظیر بیکاری، بحران آب و مسائل محیط زیستی مواجه است. پرداختن به این چالش ها، نیازمند همت و همکاری تمامی بخش ها، از دولت و سرمایه گذاران گرفته تا خود مردم، است. امید است با برنامه ریزی های صحیح و اجرای پروژه های توسعه ای، این استان بتواند به جایگاه واقعی خود دست یابد و تمامی پتانسیل های خود را شکوفا سازد. سفر به استان کرمانشاه، نه تنها فرصتی برای آشنایی با تاریخ و طبیعت بکر ایران است، بلکه تجربه ای عمیق از همزیستی فرهنگی و صبوری مردمانی است که با وجود تمامی سختی ها، همواره با امید به آینده می نگرند.